B. M. Tojiboyev, D. A. Alijanov chorvachilikda ozuqa tayyorlash va

Granulalar mustahkam-
liklari
tavsifi
Namuna
massasi
m, kg
Asbob
bo‘limi
sonlari,
z
Granula
zichliklari
R, g/sm
3
Boshlan-
g‘ich,
m
b
Oxirgi,
m
o
Uvala-
nishi,
K,%
1
2
3
O‘rtacha
Nazorat uchun savollar
1. Tashqi ishqalanish koeffitsiyenti deganda nimani tushu-
nasiz?
2. Ichki ishqalanish koeffitsiyenti deganda nimani tushu-
nasiz?
3. Qiyalik burchagi nima?
4. Yemirilish burchagi nima?
5. Material namligi ishqalanish koeffitsiyenti kattaligiga 
qanday ta’sir ko‘rsatadi?
6. Qiyalik burchagining sonli qiymati material nisbiy namli-
giga qanday bog‘liq bo‘ladi?

---

20
III BO‘LIM. OZUQALARNI TAYYORLASH USULLARI 
VA TEXNOLOGIYALARI, ULARNING SIFATIGA 
QO‘YILADIGAN TALABLAR
3.1. Ozuqalarni tayyorlash usullari
Asosiy ozuqalar tayyorlash, avvalo o‘simliklarga bog‘liq. 
Ozuqalar ning quyidagi turlari mavjud: dag‘al ozuqalar (pichan, 
somon, poxol); shirali ozuqalar (silos, senaj, poliz ekinlari, 
tuganak ildiz – mevalar); ko‘k ozuqalar (o‘tlar, poyalar); 
konsentratsiyalangan ozuqalar (har xil donlar, kunjara, quruq 
kunjara). Sutchilik, go‘sht va baliqchilik sanoati chiqindilari: 
qaymog‘i olingan sut, suyak, go‘sht uni va boshqalar kelib 
chiqishi jihatidan hayvonot olamiga mansub ozuqalar guruhini 
tashkil etadi.
Mineral ozuqalar (bo‘r, tuz, chig‘anoq va boshqalar), sintetik 
ozuqalar (karbamid, ammiak suvi); mikroelementli (tarkibida 
mis, kobalt, temir va boshqalar bo‘lgan) ozuqalar, vitaminli 
ozuqalar va antibiotiklar chorvachilikning qo‘shimcha ozuqa 
bazasini tashkil qiladi.
Ozuqalarni tayyorlashning mexanik, kimyoviy, biologik va 
issiqlik usullari bor. Ulardan alohida yoki maxsus texnologiyaga 
muvofiq birgalikda foydalaniladi.
Ozuqa tayyorlashning mexanik usuliga maydalash, oqlash, 
aralashtirish, me’yorlash va shu kabi ishlar kiradi.
Kimyoviy usul ba’zi turdagi ozuqalarga kimyoviy moddalar 
(xlorid kislota, ohak suvi, ishqorlar) bilan ta’sir ko‘rsatishdan 
iborat. Issiqlik usullari ishlov, beriladigan ozuqaga maxsus ishlov 
texnologiyasiga muvofiq holda issiqlik bilan ta’sir ko‘rsatishdan 
iborat. Biologik usullar ozuqaga turli mikroorganizmlar va 
fermentlar ta’siriga asoslangan.
Bu usullarning hammasi ham bir maqsadga: ozuqalarni 
to‘yimli, foydali va mazali qilish, shu bilan no‘shxurdni kamay-
tirishga qaratilgan.
Maydalash (kesish, yanchish, tortish va boshqalar) 

---

21
texnologik jarayonning boshqa operatsiyalarini bajarish uchun, 
masalan: ozuqani me’yorlash va aralashtirish uchun yaxshi 
sharoit tug‘diradi. Kunjara, chig‘anoq kabi ozuqalarni mollarga 
maydalab berish mumkin. Maydalash natijasida hosil bo‘lgan 
mahsulotning umumiy sirti dastlabki ko‘rinishdagi ozuqani-
kidan ancha katta bo‘ladi, bu esa uning yaxshi hazm bo‘lishini 
ta’minlaydi.
Ishlov berishning issiqlik usullari ozuqa turi va vazifa-
siga qarab quruq issiq havo bilan (sun’iy quritish) yoki bug‘ 
bilan (ivitish) ishlashga asoslanadi. Biologik usullar ham (o‘z-
o‘zidan qizish, achitish, siloslash, tuzlash va boshqalar) keng 
qo‘llanilmoqda. Kimyoviy usullar esa kamdan kam qo‘llaniladi, 
chunki bu usullar aktiv moddalardan foydalanishdagi qiyin-
chiliklar bilan bog‘liq.