Азим ҳожиев ўзбек тили сўз ясалиши

-ла
ва ҳаракат номи шакли ясовчи 
-ш
аффиксининг бирикишидан ҳосил бўлган учинчи 
-лаш
аффикси ҳам бор.
Демак, ҳосил бўлишидаёқ таркиби ўзаро фарқли қисм- 
лардан йборат бўлган уч хил қўшма аффикс бор экан, улар- 
нинг ҳар бири феъл ясовчи алоҳида-алоҳида аффикслар 
сифатида қаралиши ва ҳар бирининг маъно ва вазифаси 
алоҳида таҳлил этилиши керак бўлади.
-лаш
1
. Бу аффикс феъл ясовчи 
-ла
ва ўзлик нисбат шакли 
ясовчи 
-ш
аффиксларининг бирикувидан ҳосил бўлган қўшма 
аффиксдир. Унинг ёрдамида ясалган феъллар билан 
-лан
аффикси ёрдамида ясалган феъллар ўртасида маъно жиҳатдан
1 Севортян Э.В. Аффиксм глаголообразования в азарбайджанском
язьже. М. 1962,133—134-бетлар.
154
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

маълум умумийликлар бор. Шунинг учун ҳам баъзан айнан 
бир сўздан айнан бир маъноли феълнинг 
-лан
ёки 
-лаш
аффикси ёрдамида ясалиш ҳоллари учраб туради: 
Ҳолбуки,
ҳозир келганлар элликтага ҳам етмайди, шунинг учун ҳам Жўра
ортиқ асабийланган. (Ҳ Шамс) Уста энди „ғишт!“ деганда
асабийлашмас, девор тез кўтарилар эди. (Ш. Саъдулла)
Лекин ҳозирги ўзбек адабий тилида 
-лан
ва 
-лаш
1 аф- 
фиксларининг феъл ясашдаги вазифалари конкрет (муайян) 
тус олган. Уларнинг бири ўрнида иккинчисининг қўлланиши 
деярли учрамайди.
-лаш
1
аффикси, асосан, от ва сифат туркумига оид 
сўзлардан феъл ясайди ва иккала ҳолатда ҳам асосан бир тиццаги 
феъллар ясалади. Масалан, 
-лаш
1
аффикси ёрдамида отлардан 
ясалган феъллар шахс ёки предметнинг сўз ясалиш асосидан 
англашилган белги-хусусият (тус, ҳолат ва ш. к.)ни касб этиши, 
шундай бўлиши маъносини билдиради: 
марказлашмоқ,
кўпчиликлашмоқ, ҳайвонлашмоқ, умумлашмоқ
каби.