Avtomatika asoslari va avtomatik rostlagichlar : Elektr ta'minoti : O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

7 -§ . TERM O ELEK TRIK DATCHIKLAR (TERM O PARALAR)
T erm o elek trik d atch ik lar (term o p a rala r) h aro ra tn i o ‘lchash u ch u n
ishlatiladi.
T erm o e lek trik d a tc h ik turli xil o ‘tkazgich lard an tayyorlanadigan 
ikkita 
1 
va 
2 
term o e le k tro d la rd an
tashkil 
top g an . 
Bu 
o ‘tk azgichlarning b ir u ch i o ‘zaro payvandlangan, qolgan ikki u ch i esa 
chiqish k u chlanishi olish u c h u n datch ik chiqish u c h la n m a si b o ‘lib 
x izm at qiladi. (7 -rasm .)
T erm o e lek tro d larn in g
payvandlangan 
nuqtasi 
issiq 
payvand 
deyiladi. 
Issiq payvand h aro rat n az o rat q ilinayotgan 
sohaga 
joylashtiriladi. A gar term o p a ran in g «sovuq» u ch lari h a ro ra ti t° issiq 
payvand h a ro ra tid a n t v farq qilsa, u n d a ch iq ish d a 
term o e le k trik
sam ara tufayli te rm o -E Y U K hosil b o ‘ladi. U quyidagi fo rm u la orqali 
aniqlanadi.:
Et° = C (t° - t ”), 
(17)
bu yerda, S -te r m o p a r a sim larining m aterialiga bo g ‘liq b o ‘lgan 
proporsio n allik koeffitsiyenti.
S h u n d ay qilib, E,o h a ro ra tla r farqicha p roporsionaldir.
K o ‘pchilik term o p a ralarn in g statik tavsifi nochiziqlidir. 
0 ‘lch an ay o tg an haro ratg a bog‘liq ravishda turli xil te rm o p a ra la r 
ishlatiladi: 600°C gach a u zo q vaqt q izd irish d a-x ro m el-k o p el, 1000°C 
gacha q izish d a-x ro m el-alu m in , 1300° С gacha p latin a-p latin aro d iy . 
2100°C gach a volfram -m olibden. M aksim al ishchi h a ro ra td a te rm o -
7-m jm .T erm oelektrik datch ik
83

---

A V TO M A TIK A ASOSLARI VA A V TO M A TIK R O S T L A G IC H L A R
E Y U K ning q iym ati 1 0 -5 0 mV. ni tashkil etadi.
T erm o elek trik d atch ik lar vaqt doim iysi bilan x arak terlan u v ch i 
inertlikka ega. K onstruksiyaga bog‘liq ravishda te rm o p a ra n in g ishga 
tushish vaqt doim iysi sek undning o ‘n d a n b ir u lu sh id an b ir n ec h a yuz 
sek undgacha o 'z g arad i.
Induksiyaviy (induksion) d atch ik lar induksiyaviy d atch ik lard a 
elek tro m ag n it induksiya hodisasi q o ‘llaniladi.
B unday tu rd ag i 
datchiklarga doim iy va o ‘zg aru v ch an tok 
tax ogeneratorlari kiradi. U la r bu rch ak tezlik, vibratsiya, titrash 
h arak at tezligi, suyuqlik va gaz oqim larin in g sarfi va boshqalarni 
oMchovchi d a tc h ik sifatida qo'llaniladi.
T ax o g e n era to rlar deyarli elektrom agnit gen erato rlarg a o ‘xshagan 
b o ‘ladi.