Avtomatika asoslari va avtomatik rostlagichlar : Elektr ta'minoti : O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

---

0 ‘ZBEK ISTO N RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA M AXSUS
T A ’LIM VAZIRLIGI
0 ‘RTA M AXSUS K ASB-HUNAR Т А ’ LIMI MARKAZ1
N . A . M O ‘M IN O V , G . N . N A Z A R O V A
AVTOMATIKA ASOSLARI
VA AVTOMATIK ROSTLAGICHLAR
0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o ‘rta maxsus ta ’lim vazirligi 
tom onidan o ‘quv qoMlanma si fat i da tavsiya etilgan
Toshkent - 2006

---

3 2 '
3GS
я ?
N. A. M o ‘m inov, G .N . N azarova. A vtom atika asoslari va av- 
to m atik rostlagichlar (o ‘quv q o ‘llanm a). Т ., «F an va texnologiya», 
2006, 216-bet.
Taqrizchilar:
B .S h . 
R a ja b o v -T e x n ik a
fanlari doktori, professor;
G.A. S o b iro v a - 
M irzo U lug‘b ek 
nom li info rm atik a k a sb -h u n a r kolleji 
d irektori o ‘rinbosari.
20
.
A lisher N avciy j 
L O
nom idagi 
i v y
^
O ’zbekiston M l-!
IS B N 9 7 8 -9 9 4 3 -1 0 -0 1 2 -1
© «Fan va texnologiya» nashriyoti, 200 6.

---

A V TO M A TIK A A SO SLARI VA A V TO M A TIK R O ST L A G IC H L A R
K IRISH
H ozirgi kunda m illio n -m illio n kishilarning d iq q a t-e ’tibori av- 
to m a tik b o shqarish, avtom atlashtirish m uam m olariga qaratilgandir. 
A v to m at-lash tirish n in g u m um iy m aqsadi n im ad an iborat? A vtom atika 
insoniyatga n im alar berishi m um kin? Bu savolga jav o b berish u ch u n
av to m atlash tirish n in g yakunlarini ta s a w u r qilishga, kelajakda bu ya- 
k u n lar insonga q an d ay t a ’sir qilishini aniqlab olishga urinib k o ‘ram iz.
A v tom atlashtirish faqat insonni m ashinani bevosita bosh q arish - 
d a n ozod qilishi va natijada bir kishi k o 'p g in a avtom atlashtirilgan 
agregatlar ishini bosh q ara olishi tufayligina ishlab ch iq arish n in g yuk- 
sak darajad a o ‘sishiga olib borm aydi. 
Eng m u h im i shu n d ak i, 
endilikda ishlab ch iqarishning rivojlanishi kishi o rg an izm in in g p ro t- 
sesslarni b o shqarish ishidagi im koniyatlari bilan cheklanib qolm aydi.
A v tom atlashtirish tufayli m eh n at u n u m d o rlig in in g oshuvi va 
m oddiy boyliklar ishlab ch iqarishning o ‘sishi ah o lin in g tu rm u sh d ara- 
jasin i keskin s u r’atd a yuksaltiradi, yaqin kelajakda ish k u n in r a n c h a 
qisqartirish im k o n in i beradi.
A vtom atika fanning rivojlanishi u c h u n cheksiz im koniyatlar 
yaratib berm o q d a. M asalan, kosm osni zabt etishning u lu g ‘v o r vazifa- 
larini eslaylik. P la n etalararo u chishlarni am alga oshirish k o ‘p d a ra ­
ja d a avto m atik a yutuqlariga b o g 'liq b o ‘lib, un i hozirgi avlodlar 
am alga oshirdi. K osm osni zabt etish ilm larim izning tez s u r’at bilan 
taraqqiy ettirilishini, fanning b u tu n tarixi davom ida asosiy o 'rin n i 
egallab kelgan k o ‘p gina tub m asalalarning hal qilin ish in i t a ’m inlaydi. 
H a y o tn in g paydo b o ‘lishi, Y erdan tash q arid a h am hayot b o r-y o ‘qligi, 
Y er p lan eta sin in g taq d iri to ‘g ‘risidagi m u a m m o la r va inson iy atn i a n - 
sha vaqt qiziqtirib kelgan k o ‘pgina boshqa m asalalar kosm osning zabt 
etilishi tufayli va d em ak , avtom atika tufayli yaqin kelajakda h a l q ilin - 
ishi m u m k in b o ‘ladi.
U sh b u q o ‘lla n m a n i tayorlashda M .A. R ah m atu llaev va bosh q a- 
larning «A vtom atlashtirilgan kutubxona» (A lisher N avoiy nom idagi 
0 ‘zbekiston 
M illiy 
kutubxonasi 
nashryoti. 
T o sh k e n t—2003y) 
q o 'lla n m a si va X .M ansurovning «A vtom atika va paxtani dastlabki
3

---

A V TO M A TIK A A SOSLARI VA A V TO M A TIK R O S T L A G IC H L A R
ishlash 
jara y o n larin i 
avtom atlashtirish» 
(
0
‘zbekiston 
nashryoti, 
1996y) darsligidan foydalanildi. Shu m unosabat bilan eslatib o 'tilg a n
q o ‘llanm a va darsliklar m ualliflariga m in n atd o rch ilik bildiram iz.
A vtom atikaning rivojlanishi bilan fan va tex n ik an in g k o ‘pgina 
so halarida olib boriladigan ilm iy tad q iq o tlarn in g form a va m eto d lari 
m a ’lum darajada o ‘zgaradi. Z am o n a m iz bilish protsessining tez 
rivojlanishi bilan xarakterlidir. B ilishning o ‘sa borishida to m m a ’nosi 
bilan zanjirli reaksiya yuz berm oqda. Biz q a n c h a k o ‘p izlansak, yangi 
tad q iq o t va kashfiyotlarni am alga oshirish u c h u n yangi bilim larni 
egallashning g orizont va perspektivalari, im koniyatlari sh u n c h a keng 
o ch ila beradi. A m m o shu bilan birga yangi q iy in ch ilik lar ham
tu g ‘iiadi. 
Bir 
to m o n d a n , 
bu 
inform atsiyalarning 
g ‘oyat 
katta 
zapaslarini saqlab qolish va ularni siqiq, k o n d en sirlan g an h o ld a bera 
bilish bilan bogMiq b o 'lg a n qiyinchiliklardir. Ikkinchi to m o n d a n , fan 
m urakkablashgan sari yangi m a ’lu m o tlarn i to p ish , yangi tad q iq o tla rn i 
am alga oshirish protsessining o ‘zi to b o ra k o ‘proq m eh n at talab 
qiladigan ish b o ‘la boradi.
0
‘z - o ‘zid an ravshanki, haqiqatda avtom at em as, balki shu 
av to m atn i yaratgan inson ijodiy qobiliyatga egadir. A v to m atn i uni 
yaratgan kishilar kollektivisiz alo h id a holda ta s a w u r qilish m um kin 
em as. H a r q an d ay m ash in a, shu ju m la d an , av to m atik m a sh in a han 
inson ijodiy faoliyatining qurolidir, xolos. A m m o u an a shu ijodiy 
faoliyatni yengillashtirishi, kengaytirishi va u n i hozirgi k u n d a hali 
ta s a w u r qilib boM maydigan darajaga k o ‘tarishi m um kin.
4

---

A V TO M A TIK A ASOSLARI VA A V TO M A TIK R O S T L A G IC H L A R