A V TO M A TIK A A SO SLARI VA A V TO M A TIK R O S T L A G IC H L A R
Beshinchi
bosqich t o ‘la yoki kom pleks av to m atlash tirish . B unda
butkul h a m m a yig 'ish , tashish, tay y o r m ah su lo tlarn i san ash , o 'ra s h va
yashiklarga joylab qo'yish g ach a b o 'lg an b a rc h a o p eratsiy a lar a v to m a t
lar va av to m atik liniyalar y ordam ida bajariladi. Y ig'ish ishlari k o m
pleks av tom atlashtirilgan u chastkalarda ishchi o p e ra to r faqat av
to m atik stan o k lar, liniyalarni vaqti-vaqti bilan kuzatib tu ra d i va za ru r
b o 'lg an hollarda stan o k , p rib o r yoki m exanizm larni sozlab, n o rm al
holatg a keltirib tu rad i. Bu ishlarni bajarish u c h u n
o p e ra to r yuqori
m alakali b o 'lish i kerak.
H o z ir k ibernetika fanining m oddiy bazasi b o 'lg a n ele k tro n -
hisoblash m ash in alari o p e ra to rla r m alakasi m asalasini h a m hal
qilm oqda. M ash in alar, «avtom atik operator» lar in so n k o 'z i bilan
k o 'rib , q u lo g 'i b ilan eshitib b o 'lm ay d ig an k o 'z ilg 'am as x ato lam i
topib,
av to m atik y ig'ish
m ashinalarini,
liniyalarini
o 'z -o 'z id a n
boshqarib
tu rad ig a n
b o 'lad i.
B uning
u c h u n
inson
xizm atiga
kibernetika fanining katta b ir y o 'llan m asi — texnika kibernetikasi
yordam ga keladi.
D e ta lla m i yig'ishga tayyorlash m u h im aham iyatga ega.
M a ’lum ki, m ashina va m exanizm larning tu ri n ih o y atd a k o 'p .
Faqat m ashinasozlik sanoati ishlab ch iq arayotgan m ah su lo tla m in g
turigina 130 m ingga yaqin. H a r b ir m ashina yuzlab yoki m inglab d e
tallard an yig'iladi. M ashinalarning konstm ksiyasiga qarab b ajaradigan
vazifasi h am , u larning d etallari
h am tu rli-tu m a n d ir; biri silliq zo ld ir
yoki silin d r shaklida b o 'lsa, ikkinchisi jim jim a d o r yoki egri-bugri
b o 'lad i; biri q o 'lg a ilinm as darajada kich k in a b o 'ls a , ikkinchisi
k ran lar y ordam idagina k o 'ta rish m um kin b o 'lg an d arajad a n ih o y atd a
katta b o 'la d i; u larning biri p o 'la td a n , c h o 'y a n d a n , a lu m in iy d a n yasal
gan b o 'lsa, ikkinchisi plastm assadan, y o g 'o c h d a n , re z in a d a n , c h in n i
yoki sop o ld an , n a m a t va k arto n d a n yasalgan bo'ladi.
D etallarning shakli, o'lcham lari, m ateriali,
shuningdek, ulam i
yasash va yig'ish
texnologiyasi, stanok va asboblari ham turli-tum andir.
B a’zi bir detallar zagotovkasini quyib yoki bolg'alab olinsa, boshqasini
lenta yoki sim o 'ram id a n , chiviq ham da trubadan kesib tayyorlanadi. Bir
xil zagotovkalam i aniq qilib qo'yish yoki shtam plashning o 'z id a tayyor
holga keltirilsa, boshqasini albatta keskich, freza, razvyortka va boshqa
kesish asboblarida tozalab,
ishlab turk u m larg a, g ru p p alarg a yoki
charxtosh bilan silliqlanadi. D etallarning b ir xili elek tr payvand qil-
insa, ikkinchi xili p a rc h in m ixlar (zaklyopkalar) b ilan u lan ad i, u c h in -
18
A V T O M A T IK A A SOSLARI VA A V TO M A TIK R O ST L A G IC H L A R
chisi b o ltla r yo rd am id a biriktiriladi, to 'rtin c h isi esa m axsus elim lar
yo rd am id a yopishtiriladi va hokazo.
S h u n d ay qilib, d etallarning turi q an ch a k o ‘p b o ‘lsa, u larn i ishlab
ch iq arish texnologiyasi, stanok va asbo b -u sk u n alari, yig‘ish usullari
ham sh u n c h a k o ‘p va tu rli-tu m a n d ir. Bu esa iqtisodiy to m o n d a n
o ‘zini oqlam asligi b ilan b ir q ato rd a eng progressiv u sullarni, stan o k va
asboblarning ratsional konstruksiyalarni tan lab olishda, ishlab c h iq a r
ish ja ra y o n la rin i m exanizatsiyalashtirish va av to m atlash tirish d a ham
birm uncha qiyinchilik tug‘diradi.
S h u n in g u c h u n h am b irin ch i galda m ashina va m ex an izm larn i,
s o ‘ngra ulardagi d etallam i t o ‘la b ir turga keltirish va stan d artlash tirish
kerak.
S h u n d ay qilinganda, h am m a m ashina va m ex an iz m lar, u larn
ing h a r b ir gru p p asi u c h u n u m um iy b ir texnologiyani tu zish , bir
turdagi progressiv stan o k va asboblar yaratish yoki ta n la b olish
im koniyati tu g ‘iladi. Bu tad b ir yangi m ahsu lo tlarn i o ‘zlashtirish m u d -
datlarini qisqartiradi, m ahsulot tan n arx in i kam aytirib m exanizatsiya
va avtom atizatsiyaga keng yo‘l ocliib beradi.
A m m o m ashina va m exanizm detallarini to 'la bir turga keltirish
ham da standartlashtirishning o'ziga xos qiyinchiliklari ham bor. Shuning
u ch u n bu tadbirni osongina am alga oshirib bo'lm aydi.
H ar b ir m ashina,
undagi h ar bir d etain in g o 'z ig a xos xizm at vazifasi bor. S h uning
u c h u n u larning tuzilishi, shakli va o 'lc h a m la ri h a r xil b o 'la d i.
H o z ir m ashinasozlik korxonalarida h a r b ir d etal, u c h u n alohida
em as, balki m a ’lu m b ir gruppa detallarga oid texnologiya tuzish va
universal av to m atlar yasash im k o n in i tu g 'd irish m aqsadida turli d e ta l
larning bir-biriga o 'x sh ash xossalariga qarab, u la rn i m a ’lu m g u ru h -
larga ajratiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
