|
1 - tema: Etnopsixologiya pa`ninin` predmeti, wazıypaları ha`m a`hmiyeti.
R E J E :
Etnopsixologiya - iliminin` pa`nler ara u`yreniw tarawı sıpatında.
Etnopsixologiya predmeti.
Etnopsixologiyanın` wazıypaları.
Ha`zirgi da`wirde etnopsixologiyanı u`yreniwdin` a`hmiyeti.
Millet ha`m millet penen baylanıslı bolg`an ko`plep faktorlar sotsial ha`m siyasiy turmısta a`hmiyetli orın iyelep kelgen ha`m bunnan keyin de uzaq da`wirge shekem o`z a`hmiyetin jog`altpaydı. Alımlardın` ko`rsetiwinshe sotsial-ekonomikalıq ha`m ma`deniy rawajlanıwdın` tu`rli basqıshlarında turg`an 4 mın`g`a jaqın millet ha`m tu`rli xalıqlar bar.
Olardın` ha`r birinin` o`z tariyxı, ma`deniyatı ha`m milliy qadriyatları bar. Olardı u`yreniw milletler arasındag`ı mu`na`sebetlerdi payda etiwdi, tu`rli ekonomikalıq, ma`deniy baylanıslardı u`yreniwde u`lken ja`rdem beredi. Biraq, jaqın da`wirlerge shekem bizin` sotsial pa`nler sistemasında milliy ma`seleler ha`m onda psixologiyalıq faktorlardın` tutqan ornına jeterli da`rejede baha berilmey kelindi. Ayrım jag`daylarda bolsa tiykarsız ra`wishte biykar etildi. Ha`tte ayrım izertlewshiler milliy o`zgeshelikler, etnopsixologiya ma`selelerin u`yreniwge guman menen qaradı. Bunda olar etnopsixologiya ma`selelerin u`yreniw bir xalıqtı maqtap, ekinshisin kemsitiwge alıp keliwi, rasashılıq, milletshiliktin` kelip shıg`ıwına sebep boladı, dep qa`weterlendi.
Etnopsixologiyag`a ta`n ayrım izertlewlerde avtorlar o`z milletlerin ha`dden tısqarı ko`klerge ko`terip jiberiw, basqa qon`sı xalıqlardan u`stin qoyıw jag`dayları da bolg`an, bul ta`biiy tu`rli narazılıqlardın` kelip shıg`ıwına sebep bolg`an. Sonın` menen birgelikte xalıqlardın` ma`deniyatın, kiyiniw, a`wladlar ta`rbiyası, a`wladlar ortasındag`ı mu`na`sebetlerdegi o`z ara uqsaslıqların ta`n almawg`a bolmaydı.
Etnikalıq jaqtan o`zine ta`nligin biykarlaw, milliy mu`na`sebetlerdi esapqa almaw, tu`rli unamsız mu`na`sebetlerdi, ha`tte etnikalıq narazılıqlardı da keltirip shıg`aradı.
" Etnopsixologiya" - etnografiya ha`m psixologiya pa`nlerinin` qosılıwınan payda bolg`an bolıp, grekshe " etnos" xalıq, qa`bile, "psixologiya" rux ilimi degen ma`nilerdi an`latadı.
Bull pa`n belgili bir millet ha`m etnikalıq birlik wa`killerinin` o`zine ta`n ruwxıy kelbeti, minez-qulqının`, zamanago`y termin menen aytsaq, mentalitetti u`yrenedi. Ha`r bir xalıqa ta`n bolg`an milliy xarakter, u`rp-a`det ha`m da`stu`rler, millet sezimleri ha`m ta`n`law, etnikalıq sana ha`m milliy o`z-o`zin an`lawı, ju`zege shıg`arıwı, payda bolıwı, o`zgeriwi ha`m rawajlanıwı sıyaqlı ma`seleler de etnopsixologiyanın` u`yreniw ob`ekti esaplanadı.
İzertlewshiler ta`repinen etnopsixologiyalıq ma`selelerdi u`yreniwde na`tiyjelerge erisilgen bolsa da, biraq onın` ko`plegen mashqalaları elege shekem o`z sheshmin tapqan joq.
Solardan biri - milliylik ha`m internatsionallıq o`zgesheliklerinin` o`zara mu`na`sebeti esaplanadı. Millet klasslar ha` tu`rli sotsial toparlardı u`yreniwde filosoflar, sotsiolog ha`m tariyxshılar, tiykarınan olardın` materiallıq ha`m ruwxıy ma`deniyatı, ta`rtibi, sotsial mu`na`sebetlerge itibarın qaratqan bolsada, psixologlar-shaxs psixologiyasın u`yreniw menen sheklenip qalg`an.
Etnopsixologiyalıq mashqalalardı izertlewshi du`n`ya alımlarının` ju`da` ko`pshiligi, bul mashqalalardı u`yreniw qıyın ekenliklerin, bul tarawda ushırasatug`ın qıyınshılıqlardı aytıp o`tedi.
Sebebi etnopsixologiyalıq o`zgesheliklerdi emperikalıq jaqtan izertlew qıyın. Barlıq qıyınshılıqlardı qamtıp alatug`ın metodlar islep shıg`ılmag`an. Bir ma`mlekettin` xalqın u`yreniw ushın jaratılg`an metodlar basqa ma`mlekettin` xalqın u`yreniwge tuwrı kelmeydi, kerisinshe bolg`an jag`dayda qarama - qarsı mu`na`sebetlerdi keltirip shıg`arıwı mu`mkin.
Bul tarawdag`ı mashqala sonda, bir etnos ishindegi tu`rli klasslar, sotsial toparlarda milliy o`zgesheliklerdin` payda bolıwı belgili da`rejede bir – birinen ajıralıp turadı. Sonın` menen birgelikte izertlewshi etnikalıq psixologiyadag`ı o`zine ta`nlik, basqa etnikalıq toparlardan ajıralıp turıwshı arnawlı ha`m ulıwmalıq ta`replerin ashıp bere alıwı kerek.
Etnopsixologiyalıq o`zgeshelikler qatıp qalg`an, o`zgermeytug`ın na`rse emes. Olar belgili bir sotsial o`zgerisler na`tiyjesinde, ayrım bir o`zgesheliklerdi o`zgertiwi, jan`a sotsial mu`na`sebetlerdi sa`wlelendiriwshi ta`replerin payda etiwi mu`mkin.
Tayanısh tu`sinikler:
Etnopsixologiya, etnos, u`rp - a`det, da`stu`r, milliy xarakter, millat sezimi, milliy tan`law, etnikalıq sana, milliy o`z-o`zlikti an`law.
A`debiyatlar:
İ. Jabborov Uzbek xalk etnografiyasi T. 1999j.
V. Karimova. İjtimoiy psixologiya asoslari. T. 1994 j
İ. S. Kon. Rebyonok i obshestvo. Moskva 1988 g.
Do'stlaringiz bilan baham: |
