Avtomatika asoslari va avtomatik rostlagichlar : Elektr ta'minoti : O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

6 -§ . TER M ISTORLAR
T erm isto rlar (yoki term orezisto rlar) 
h aro ratn in g o ‘zgarishini 
q arshilikning o ‘zgarishiga aylantiradi. M etall va y a rim o ‘tkazgichli 
te rm isto rla r b o ‘ladi.
M etall te rm isto rla r qarshilikning h aro ratid a koeffitsiyenti katta 
b o ‘lgan to za m etallard a n (m is, p latin ad an ) tayyorlanadi. P latinali 
term isto rlarn in g h aro ratn i o ‘lchash d ia p a z o n i-2 0 0 d an +600°C 
g ach a, m is term isto rlarin ik i esa - 50 d a n +150° C gacha. P latina 
term isto rlarn in g o ‘lchash aniqligi 0,1° С m is term isto rlarn ik i 0,1° С 
gacha. 
B u ndan b alan d haroratlard a term isto rlar qoN lanilm aydi, 
ch u n k i y u q o ri h a ro ra tla r oralig‘ida u larning aniqligi yetarlicha 
b o 'lm a y d i va k uchli oksidlanadi (ayniqsa, m is term isto rlar).
M etall term isto rlarn in g ishchi h aro rat oralig ‘ida qarshiligining 
h aro ratg a bo g ‘lanishi deyarli to ‘g ‘ri chiziqli k o ‘rinishda:
/? ,0 = /?0 { l + O '( /0 - Z 00 ) } ,
( 1 6 )
81

---

A V T O M A T IK A A SO SLARI VA A V TO M A TIK R O S T L A G IC H L A R
bu yerda, a -q a rs h ilik n in g h aro rat koeffitsiyenti;
Ro —datchikning t j dagi qarshiligi, O M ; ta boshlang'ich harorat,
°C;
t° —o ‘lch an a y o tg an h aro rat, °c -
B oshqa h aro rat oraliq larid a statik tavsifning chiziqliligi buziladi.
B ajariladigan vazifasiga k o ‘ra term isto rlar turli xil konstruksiyaga 
ega b o 'la d i. 
U la r ip, spiral, g ‘altak k o ‘rinishida tayyorlanadi. 
T erm isto rlar xuddi ten zo d a tch ik la m ik ig a o ‘xshagan konstruksiyaga 
ham ega b o ‘lishi m um kin.
T erm isto rlarn in g
asosiy 
kam chiligi, 
bu 
u larn in g
katta 
inersiyalikka egaligidir. P o ten sio m etrlarn in g vaqt doim iysi birdan 
o ‘nlab 
sek u n d g ach a 
o ‘zgaradi 
va 
sim ning 
d iam etri 
h am d a 
konstruksiyasiga bo g ‘liq b o ‘ladi.
Y a rim o ‘tkazgiclili term isto rlar turli m etallarn in g (m arganik, m is, 
nikel, tita n va b.) oksidlaridan tayyorlanadi.
Y a rim o ‘tkazgichli term o re zisto rlard a q arshilikning h a ro ra t koef­
fitsiyenti m anfiy b o 'la d i, y a’ni harorat oshib borishi bilan y arim - 
o ‘tk azg ich n in g qarshiligi kam ayadi.
Y arim o ‘tkazgichli term isto rlarn in g k o 'p c h ilik tu rla rid a qarshilik 
koeffitsiyenti m etallarn ik id an 6 - 1 0 m arta katta.
Y a rim o ‘tkazgichli term isto rlar —100 d an +120°C gach a h aro rat 
oralig ‘id a, ayniqsa, keng q o ‘llaniladi.
M etall term istorlarga qaraganda y arim o ‘tkazgichli term isto rlar 
katta sezgirlikka va kichik inertlikka ega. U larn in g ichki qarshiligi 
katta 
b o 'lg an lig i 
u c h u n
foydalanishda 
o ‘tkazg ich larn in g
ulash 
qarshiligini hisobga olm aslik m um kin.
Y a rim o ‘tkazgichli term isto rlar him oyaviy q o p lam a bilan silindr 
ko‘rinishida (M M T -4 , K M T -4 ) va shayba k o T in ish id a (M M T -9 ) 
tayyorlanadi. H im oyaviy qoplam asiz, y a’ni o ch iq te rm isto rla r (S T 1- 
18, S T 3-25) h am bor. O chiq y arim o ‘tkazgichli te rm isto rla r 0 ,3 —0,5 
m m d ia m e trd a tayyorlanadi, bu esa vaqt doim iysini sek u n d n in g
o ‘n d a n b ir ulushiga kam ayishiga olib keladi.
Y a rim o ‘tkazgichli 
term isto rlarn in g
k am chiliklariga 
h aro rat 
oralig‘i kam chiligi, statik tavsiflarning ju d a h a m nochiziqliligi va 
p ara -m e trla rin in g h a r xil nusxalarda b ir-b irid a n kuchli farqlanishi 
m isol b o ‘ladi.
82

---

A V T O M A T IK A A SO SLARI VA A V TO M A TIK R O S T L A G IC H L A R