|
8 -§ . PEZOELEKTR1K DATCHIKLAR
K u c h lan ish n i
oMchash
u c h u n
m o ‘ljallangan
pezoelektrik
d atch ik lar kvars plastinkasidan iborat. U n in g ikki to m o n id a tok
o ‘tkazuvchi yelim bilan yopishtirilgan elek tro d la r b o 'lib , u lar orqali
chiqish k u chlanishi olinadi. (8-rasm ).
• +
+
4 -
4 -
------------- o
8-rasm.
P ezo ele k trik d atch ik lar.
Ikki elektrod va kvars dielektrik k o n d en sa to rn i hosil qiladi.
U n in g elek tro d la rid a p kuch bilan kvars p lastinkani qisishda yuzaga
keladigan to ‘g ‘ri pezoelektrik sam ara tufayli Q elek tr zaryadi m avjud
b o ‘ladi.
84
A V T O M A T IK A A SO SLARI VA A V TO M A TIK R O S T L A G IC H L A R
E lektr zaryadi R qisuvchi kuchga proporsionaldir:
Q = « P ,
(18)
bu yerda, a - p e z o m o d u l deb ataluvchi proporsio n allik koeffitsiyenti.
0 ‘zgaruvchan R k u ch t a ’sirida d atch ik elek tro d larid a chiqish
k u chlanishi hosil b o ‘ladi.
U M =
— 8 — =
— ^ —
p
(19)
cg + c„ cg + c„
bu yerda,
C () —
d atch ik sig‘imi.
D a tc h ik la m in g chiqish qarshiligi b ir m illivoltdan b ir voltgacha
o ‘zgaradi. P ezo d a tc h ik n in g chiqish ulam alariga u la n g a n kuchaytirgich
kirish qarshiligiga ega b o ‘lishi kerak.
P ezoelektrik
d a tch ik lam in g
katta
ustunligi
u larn in g
in er-
siyasizligidir.
P ezo d atch ik lar k u ch larn i, b o sim n i, titrash larn i va
b oshq alarn i o ‘lchash u c h u n ishlatiladi.
9 -§ . AYLANUVCHI TRANSFO RM ATO RLAR
(X,
■o
A ylanuvchi tra n sfo rm a to r (AT) deb, burilish b u rch ag i sinusi yoki
kosinusiga p ro p o rsio n al k uchlanish, m ashina ro to rin in g burilish
85
A V TOM A TIK A A SOSLARI VA A V T O M A T IK R O S T L A G IC H L A R
burchagiga p ro p o rsio n al k uchlanish (stato r va ro to r ch u lg 'a m la rin i
ulash sxem asiga bo g ‘liq holda) hosil qilish u c h u n m o ‘ljallangan
o ‘zgaruvchan to k induksiyaviy elektr m ashinalariga aytiladi.
A ylanuvchi tra n sfo rm a to r halqasim on k o n tak tlari b o ‘lgan va ro to r
k o 'rin ish id a tuzilgan.
A T statori va rotorida bir-biridan fazoda 90° burchak ostida siljigan
ikkitadan chulg‘am joylashtiriladi. (9-rasm ). Bu chulg‘am lam in g m agnit
o ‘qlari o ‘zaro peф endikulaгdir. S tator chulg‘am laridan biri uyg‘otish
chulg‘am i hisoblanadi va bir fazali o ‘zgaruvchan tok tarm o g ‘idan
ta ’m inlanadi.
Agar
A T
rotorini
a
burchakka
bursak,
rotor
chulg‘am larida t a ’sir qiladigan E Y U K burilish burchagining sinusi va
kosinusiga proporsional b o ‘ladi:
£ , =
s i n a ;
E 2 = EmMxx c o s a ,
(20)
bu yerda, E i, E
2
ro to r ch u lg ‘am larida t a ’sir etay o tg a n E Y U K
qiym ati: ro to r c h u lg ‘am laridagi E Y U K ning m aksim al q iym ati (ro to r
va sta to r ch u lg ‘am larin in g o ‘qlari m os tu shganda).
R o to r
ch u lg ‘am idagi
E Y U K ning
m aksim al
q iym ati
(yo‘q o tish la rn i hisobga olm agan holda) quyidagi ifodadan aniq lan ad i:
m ax
bu yerda, U - A T ni uyg‘otish kuchlanishi;
ro to r ch u lg ‘am laridagi o T a m la r soni;
coc
—sta to r ch u lg ‘am laridagi o ‘ra m la r soni.
K —A T ning transform atsiyalash koeffitsiyenti. A T n in g sinus va
kosinus ch u lg ‘a m larid a n olinadigan k uchlanish quyidagi ta rz d a
topiladi:
(/, =
K U
s i n a ;
U 2 = K U cos a ;
(22)
A ylanuvchi tran sfo rm ato rlar avtom atik q u rilm alard a b u rc h a k
kattalik datch ik lari sifatida, shuningdek, analogli san ash -h iso b lash
8 6
A V TO M A TIK A A SO SLARI VA A V TO M A TIK R O ST L A G IC H L A R
q urilm alarin in g funksional elem en tlari sifatida, keng q o 'llan ilad i.
U la r u c h b u rc h a k la r p aram etrlarin i hisoblash va k o o rd in ato rla rn i
alm ashtirish bilan bo g ‘liq trigo n o m etrik m asalalam i hal qilishda h am
ishlatiladi.
Q uyida A T y o rd a m id a yechiladigan ayrim m asalalar keltirilgan.
B irinchi m asala. A n u q tan in g qutbli k o o rd in ata rlarin i t o ‘g ‘ri
b urchakli k oordinatalarga alm ashtirish (to ‘g ‘ri b u rch ak li u c h b u r-
ch a k n in g X va U k atetlarin i D gipoten u za va X b u rc h ak b o ‘yicha
aniqlash) (10a-rasm ).
ct-
x
о
Gt,
A
10-rasm.
A T y o rd a m id a trig o n o m e trik m asalalar yech ish g a oid:
D -d v ig atel; U -k u ch ay tirg ich .
Bu holatda to ‘g‘ri burchakli uchburchak uchun koordinatarlam i
alm ashtirish form ulalari quyidagi ko‘rinishga ega: y=D sin a ; x=D cos a
Bu m asalani A T yordam ida yechish u chun, A T rotorini a
burchakka burish kerak, statom ing uyg‘otuvchi chulg‘am iga esa D ga
proporsiorml kuchlanish berish lozim:
8 7
A V TO M A TIK A A SOSLARI VA A V TO M A TIK R O S T L A G IC H L A R
S h u n d a
10-rasm da keltirilgan sxem a b o ‘yicha ulan g an A T
rotorin in g sinus va kosinus ch u lg ‘am larid an olin ad ig an k u ch lan ish
quyidagicha b o ‘ladi: (/,
- y \ U 2 = x;
Ikkinchi m asala A n u q tan in g to ‘g ‘ri b urchakli k o o rd in ato rla rin i
qutbli k o o rd in ato rla rg a alm ashtirish (D g ip o ten u za va a b u rc h a k n i u
va x k atetlar b o ‘yicha aniqlash).
Bu ho latd a (10b-rasm ) stato rn in g o ‘zaro p e rp e n d ik u la r ch u l-
g ‘am lariga quyidagi signallar berilishi kerak:
y = K { j y \
у - K \ J x \
bu yerda, K - A T ning transform atsiya koeffitsiyenti.
Bu ikki k uchlanish t a ’siri natijasida A T ro to rin in g c h u lg ‘a m larida
kuchlanish yuzaga keladi va u quyidagi ifoda orqali aniqlan ad i:
(/, =
K U V
sin
a
+
K U X
co s
a \
( /2
=
K U v
c o s
a
+
K U x
sin
a \
bu rch ak quyidagicha topiladi. A T ro to rin i U
2
k u ch lan ish nolga teng
b o ‘lguncha q o ‘lda burash kerak.
S h u n d a
U y
co s
a = U x
sin
a \
( / co s tif = x sin
a \
n
U
у
s i n
6
>r
B u n d an
—- - — -
---------
- t g o c
U x
x
costif
S h u n d ay qilib,
a
bu rch ak qidirilayotgan b u rc h ak k a faqat
sh unday h o latd a m os keladiki, b u n d a A T ro to rin i shu b u rch ak k a
burganda U
2
k uchlanish nolga te n g b o ‘ladi. Y uqorida koT satilgan
o peratsiyani m exanizatsiyalashtirish m um kin: A T ro to rin i q o i d a
em as, balki b
rasm da koT satilgan U
2
k u chlanishli kuchaytirgich
orqali b oshqariladigan av to m atik elektrodvigatel y o rd a m id a burish
m um kin.
D vigatel A T rotori valini U
2
k uchlanish nolga ten g lash g u n c h a
buradi.
D u ch b u rch ak n in g gipotenuzasi quyidagi ten g la m a d a n topiladi:
D - U x - K U y
sin
a
+
K U x
c o s
a
88
A V TO M A TIK A A SOSLARI VA A V TO M A TIK R O ST L A G IC H L A R
yoki
Д - y s i n a + x cos a
10b-rasm da keltirilgan sxem a qidirilayotgan a va D q iym atlarini
av to m atik ravishda chiq arish n i ta ’m inlaydi.
B unda a burilish burchagi k o 'rin ish id a ch iq arilsa, D esa U i
k u ch lan ish k o ‘rinishida b o ‘ladi.
A T ni k o 'rib o ‘tilgan
ikkita ulash sxem alarid an tash q ari
avto m atik a va hisoblash texnikasida chiziqli rejim da ishlovchi A T lar
chiziqli aylanuvchi tran sfo rm ato rlar (C H A T ), m asshtabli aylanuvchi
tra n -sfo rm a to rla r (M A T ) va fazaaylantirgich sifatida ishlovchi, A T lar
keng q o 'llan ilad i.
h
\
'8ЫХ
b)
d)
ll- r a s m .\ \
a ,b -ra sm d a ch iziq li a y lan u v c h i tra n s fo rm a to rla r
rejim ida A T n i u lash sxem asi keltirilgan.
U shbu sxem a b o ‘yicha ulan g an A T chiqishidagi k u ch lan ish , A T
ro to rin in g 0 - 6 0 ° d iap azo n d a burilish burchagiga p ro p o rsio n a l b o ‘lib,
8 9
A V TO M A TIK A A SO SLARI VA A V TO M A TIK R O S T L A G IC H L A R
quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
TT _ TJ
k , s m a
*"■ ~
chi(i
Do'stlaringiz bilan baham: |
