Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali Yayla

Devleti Çöküşten Kurtarma Arayışları 
Osmanlıcılık 
Bu görüş “Abdülaziz” zamanında ortaya çıkar. Akımın öncüleri Ye-
ni Osmanlılar Cemiyeti’ni kuranlardır. Bu görüşü savunanlar için, 
millî birlik, millî şuur ve millî ülkü ancak Osmanlı birliği ile ve bu-
nun gereklerini yerine getirmekle gerçekleşecek ve devlet bu sayede 
yıkılmaktan kurtulacaktır. Bu akımın savunucularına göre; Os-
manlı Devleti bünyesinde yaşamakta olan Türk, Rum, Ermeni, Ya-
hudi, Arap, Arnavut, Bulgar her soydan topluluk asimile edilecek, 
“Osmanlı” olacaktır. Böylece milliyetçiliğin yarattığı ayrılıkçı ve ba-
ğımsızlık yanlısı hareketler önlenecek, bütün teb’a Osmanlı Devle-
ti’nin yücelmesi için mücadele edecektir. Bu aynı zamanda herke-

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 20 / 174
sin eşit haklara sahip ve ayrıcalığı olmayan Osmanlı Toplumu’nu 
ortaya çıkaracaktır. Osmanlıcılık görüşü, Fransız İhtilali’nin ardın-
dan ortaya çıkan milliyetçilik akımının gereklerine zıt ilkeleri sa-
vunduğu ve gereklere cevap veremediği için başarısızlığa uğramış-
tır. Ancak bu akımın savunucuları, ön şart olarak meşrutî yöneti-
me geçmeyi ve bütün azınlıklara mecliste temsil hakkı verilmesini 
de savunduklarından, Abdülaziz’in tahttan indirilerek yerine kendi-
lerine Meşrutiyet sözü veren II. Abdülhamit’in çıkmasını sağlamış-
lardır. 
İslâmcılık 
Osmanlı Devleti’nin sosyal ve siyasal bütünlüğünü korumak için 
ortaya çıkmış, Tanzimat Dönemi’nde müslüman olmayan ahaliye 
verilen haklar karşısında daha da güçlenmiş, I. ve II. Meşrutiyet 
Dönemi’nde -ve hatta bugün bile- çok sayıda taraftar bulmuş olan 
akımdır. Memlekette islâmiyete büyük önem veren ve bütün müs-
lümanlar arasında birliğin sağlanmasını temel alan görüştür. Bu 
görüşü savunanlara göre devlet işlerinin kötüye gitmesinin tek ne-
deni din kurallarının bütünüyle uygulanmamasıdır. İslâmcılara 
göre, İslâmiyet gelip geçmiş devlet ve toplum düzenlerinin en ge-
lişmişi, en iyisi ve en yararlısıdır. Bu sebeple İslâmiyet’in bütün 
kuralları hiç ödün verilmeden tam anlamıyla uygulanırsa bütün 
İslâm ülkeleri arasında birlik kurulabilirdi. Osmanlı Padişahı da 
“halife-i rûy-i zemîn” (yeryüzünün halifesi) olduğuna göre, kurula-
cak böylesi bir birlik Osmanlı Devleti’ni yeniden eski güçlü ve say-
gın günlerine kavuşturabilirdi. “Genç Osmanlılar”ın desteğini de 
alarak meşrutiyet kurmak vaadiyle iktidara gelen II. Abdülhamid 
de, bu akıma destek verenlerin başında yer almış, kendini başa 
getirmek için çaba gösteren Genç Osmanlılar’ı ülke dışına göndere-
rek, koyu bir “İslâmcı” olmuştur. Abdülhamid iktidarda bulunduğu 
süre zarfında Osmanlı Devleti’nin siyasetini bu akımın gerekleri 
doğrultusunda yönlendirmiş, bir Türk-Arap İmparatorluğu oluş-
turmayı düşünecek kadar da Araplara büyük yakınlık ve ilgi gös-
termiştir. Bunun sonucundadır ki; Abdülhamid hakkında “Ulu 
Hakan-Kızıl Sultan” polemiği ortaya çıkmıştır. Abdülhamid’in 
İslâmcı politika izlemesini savunanlar “Ulu Hakan” ünvanını kulla-
nırken, karşı düşüncede olup Abdülhamid’i “müstebid” (istibdâd 
yanlısı, baskıcı) görenler ise “Kızıl Sultan” demişlerdir. “Pa-
nislâmizm” (İslâm Birliği) de denilen bu düşünce başarılı bir sonuç 
getirmemiştir.

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 21 / 174