Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali Yayla

İttihat ve Terakkî Cemiyeti 
(Birlik ve İlerleme Derneği)
 (1889) 
1889 yılında İstanbul’da bulunan Askerî Tıbbiye Mektebi’nde Ab-
dullah Cevdet, İbrahim Temo, İshak Sükûtî, Mehmet Reşit, Hikmet 
Emin tarafından İttihâd-ı Osmanî adıyla kurulmuştur. Bir çeşit 
gizli fikir kulübü gibi çalışan dernek, 1895 yılında Paris’te bulunan 
Ahmet Rıza ile temas kurdular ve onun telkinleri sonucu isim de-
ğiştirerek İttihat ve Terakkî adını aldılar. 1897 yılı başlarında da 
merkezini Paris’ten Cenevre’ye taşıyan derneğin, 1895’ten itibaren 
Osmanlı Devleti’nin her yanında askeri birlikler içinde örgütlenme-
leri olduğuna dair anlatımlar vardır. Ancak bu örgütlerin birbiriyle 
16
Armaoğlu, 
20. Yüzyıl Siyasi Tarihi
,
1914-1980
, Ankara 1983, s.57-58. 
17
Armaoğlu, 
a.g.e
., s.595. 

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 19 / 174
ilişkisi ve merkezî bir koordinasyona ne ölçüde sahip oldukları ye-
terince aydınlatılamamış konulardır. Bu örgütlerin de birçoğu daha 
sonra İttihat ve Terâkkî Cemiyeti’ne katılmıştır. 
II. Meşrutiyet (23 Temmuz 1908-30 Ekim 1918) 
Bu dönem aynı zamanda İttihat ve Terakkî Dönemi olarak da anı-
lır. Türk siyasi hayatının ilk partisi İttihat ve Terakkî Fırkası’dır. 
Enver ve Niyazi Bey’lerin Makedonya’da ayaklanması ve kendilerine 
pek çok subayın da katılmasından ürken II. Abdülhamid, olayların 
İstanbul’a da sıçramasını önlemek için 1908 yılında anayasayı ye-
niden yürürlüğe koydu. Böylece İttihat ve Terakkî Fırkası da ikti-
dar hazırlıklarına başladı. İttihatçılara karşı oluşan bir örgüt gö-
rüntüsünde olan Ahrâr (Hürriyetçiler) Cemiyeti’nin liderinin öldü-
rülmesi üzerine İstanbul’da terör olayları başladı. Volkan Gazete-
si’nin sahibi Derviş Vahdetî, meşrutiyet yönetimine karşı, padişah 
yanlısı bir ayaklanma başlattı. Başkentte hükümet çalışamaz hale 
gelince, Selânik’te bulunan İttihatçı subaylardan yardım istendi. 
Bunun üzerine Mustafa Kemâl’in de komutanlarından olduğu Ha-
reket Ordusu, İstanbul’a gelerek meşrutiyet karşıtlarının başlattığı 
ayaklanmayı bastırdı. Ayaklanmada rolü olduğu gerekçesiyle II. 
Abdülhamid tahttan indirilerek, yerine V. Mehmet Reşat padişah 
yapıldı. Meşrutiyet karşıtı bu ayaklanma 31 Mart Olayı olarak ta-
rihlere geçmiştir ve Osmanlı Tarihi’nde ilk olarak görülen devlet 
düzenini değiştirmeye yönelik ayaklanmadır. (Daha önceki ayak-
lanmalarda sadece padişahın değiştirilmesi istekleri vardır, devlet 
şeklinin değiştirilmesi istekleri yoktur.)