Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali Yayla

Tanzimat Dönemi (3 Kasım 1839-23 Aralık 1876) 
Tanzimat Fermanı, II. Mahmud zamanında hazırlanmış, ancak 
ölümü üzerine yerine geçen I. Abdülmecid (1839-1861) tarafından 
yayınlanmıştır. Osmanlı Devleti’nde yapılan yenilik hareketlerinin 
bir devamı niteliğini taşıyan ve devlet hayatının her alanına yenilik 
getirmeyi amaçlayan Tanzimat Fermanı, devletin içinde bulunduğu 
durumu genel çizgileriyle belirttikten ve o duruma nasıl gelindiğin-
den söz ettikten sonra problemlerin nasıl çözüleceğini gösteriyordu. 
Tanzimat Dönemi 1839 yılında Tanzimat Fermanı’nın yayınlanma-
sından, 1877-78 Osmanlı Rus Harbi (93 Harbi) sonrasında imzala-
nan 1878 Berlin Antlaşması’na kadar geçen dönemi kapsar. 
Tanzimat Dönemi’nde yapılan idarî, sosyal ve kültürel yenilikleri şu 
şekilde sıralayabiliriz: Vilâyet Nizamnâmesi ile sancak (liva), kaza, 
nahiye örgütlenmesine gidildi. İl genel meclisleri kuruldu. Danıştay 
niteliği taşıyan “Şurây-ı Devlet” kuruldu. İlk medenî kanun olarak 
da bilinen “Mecelle” hazırlandı. Devlet kanunlarının yayınlandığı 
“Düstur” dergisi çıkarıldı. İlk demiryolu bağlantısı ve telgraf hattı 

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 17 / 174
kuruldu. İlk üniversite olan İstanbul Darü’l-Fünûn’u açıldı (1854). 
Maarif-i Umumî Nezâreti (Milli Eğitim Bakanlığı) kuruldu (1866). 
Galatasaray Sultanîsi ile Askerî Rüştiye ve İdadîler açıldı. Şinasî ve 
Agâh Efendi tarafından ilk özel gazete olan “Tercüman-ı Ahvâl” ya-
yınlandı. Kız rüştiyeleri açıldı ve kızlar ilköğretime alındı. “Dar’ül 
Muallimat” adıyla kız öğretmen okulları, yetim Müslüman çocuklar 
için “Dar’üş-şafaka” açıldı. “Kâime” adı verilen ilk kâğıt para basıl-
dı, “Bank-ı Dersaadet” adıyla ilk Osmanlı Bankası kuruldu. İlk ola-
rak dış borçlanmaya gidildi ve I. Abdülmecid zamanında İngilte-
re’den ilk dış borç alındı (1854). Arazî Kanunnâmesi (1858) ile top-
raktan alınan tüm vergilerin yerini 1/10 oranında “aşar” vergisi 
adıyla anılan tarım vergisi aldı. 
Tanzimat Fermanı’yla; devletin güçlendirilmesi, Avrupa’nın deste-
ğinin kazanılmak istenmesi ve Avrupa devletlerinin içişlerimize ka-
rışmasına son verilmesi amaçlanıyordu.