Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali Yayla

I. Dünya Savaşı (28 Haziran 1914-30 Ekim 1918) 
Osmanlı Devleti Doğu Cephesi (Kafkas), Güney Cephesi (Hicaz, 
Yemen, Mısır, Irak, Suriye, Filistin), Batı Cephesi (Galiçya, Roman-
ya, Makedonya), Çanakkale Cephesi’nde savaşlar yaptı. Çanakkale 
Savaşları I. Dünya Savaşı’nın kaderini belirleyen savaştır. İngiltere 
ile Rusya arasında bağlantı kurulması amacıyla yapılan bu savaş, 
İngiltere için başarısızlıkla sonuçlandığı için savaşın sona erme sü-
reci de hızlandı. İtilaf Devletleri kuvvetlerinin en büyük başarısı, 
Gelibolu Yarımadası’ndan çekilebilmeleri olmuştur.
I. Dünya Savaşı’nın çeşitli sebepleri vardır. Bunların belli başlıları-
nı şöyle sıralayabiliriz: Ekonomik yayılma, Avrupa’da Alman-
Fransız,; Balkanlar’da Rus-Avusturya anlaşmazlığı, dinî ve kültürel 
yayılma, milliyetçilik, hızlı silâhlanma ve militarizm, hânedan çe-
kişmeleri, bloklaşma. Savaşın en önemli sebebi ekonomik yayılma 
olup, bu da sömürgeler edinme ve dış yatırımlarla gelişmiştir. Bü-
tün bu gerginliklerin ardından, “Avusturya-Macaristan İmparator-
luğu veliahdı” “Arşidük Ferdinand” ve karısının bir Sırp milliyetçisi 
olan Principe tarafından öldürülmesi yangını başlatan kıvılcım ol-
muştur. (28 Haziran 1914). Osmanlı Devleti de; İtilâf Devletleri’nin 
(İngiltere, Fransa, Rusya) kendilerine karşı XIX. yüzyılda izlediği 
karşı politikalar, son savaşlarda kaybedilen Osmanlı topraklarının 
geri alınması düşüncesi, Türk-Alman Dostluğu, Almanların savaş-
tan galip çıkacağı düşünceleriyle savaşa “İttifak Devletleri” (Alman-
ya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu) yanında girdi. İngiliz 
donanmasından kaçarak Osmanlı Devleti’ne sığınan ve Osmanlı 
Devleti tarafından satın alındığı dünya kamuoyuna açıklanan Goe-
ben (Yavuz) ve Breslau (Midilli) zırhlılarının Karadeniz’e açılarak 
Rus limanlarını bombalaması ile Osmanlı Devleti fiilen savaştaki 
yerini aldı. Sadrâzam (Başbakan) Talat Paşa ve Genelkurmay Baş-
kanı da Enver Pasa’dır. İttihat Terakki’nin üçüncü paşası olarak 
bilinen Cemal Paşa ise Bahrîye Nâzırı’dır. 
Osmanlı İmparatorluğu I. Dünya Savaşı’na 22 milyon nüfus ve bu 
nüfusun üzerinde yaşadığı 1.700.000 km
2
.lik bir toprakla girmiş, 
savaştan sonra topraklarının büyük bir bölümünü kaybetmiş ve 
nufusu da 12 milyona inmiştir.

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 26 / 174
Osmanlı Devleti bu büyük savaşta: 
Kafkas Cephesi’nde (1914-1918) Rusya'ya karşı;
21
Sina/Filistin Cephesi’nde (1914-1918), İngiltere'ye karşı;
22
Irak Cephesi’nde (1914-1918), İngiltere'ye karşı;
Çanakkale Cephesi’nde (1915) İngiliz-Fransız ve Commonwealth 
23
çıkartma gücüne karşı; savaşmıştır. I. Dünya Savaşı’nda sadece 
Çanakkale Savaşları’nın bilançosuna bakacak olursak şöyle bir 
tabloyla karşılaşırız:
Çanakkale Savaşlarına Katılan Türk 
Birliklerinin Mevcudu 
500.000 
Şehit 
55.127 
Yaralı 
100.177 
Kayıp 
10.067 
Hastalanarak Ölen 
21.498 
Hastalık Yüzünden Terhis Edilen 
64.400 
Toplam 
251.309 
İngiliz Birliklerinin Mevcudu 
410.000 
İngilizlerin ölü, kayıp ve yaralıları 
205.000 
Fransız Birliklerinin Mevcudu 
79.000 
Fransızların ölü, kayıp ve yaralıları 
47.000 
Fransız-İngiliz ölü, yaralı ve kayıp sa-
yısı Toplamı 
252.000 
Çanakkale Savaşları I. Dünya Savaşı’nın kaderini belirleyen savaş-
tır. İngiltere ile Rusya arasında bağlantı kurulması amacıyla yapı-
lan bu savaş, İngiltere için başarısızlıkla sonuçlandığı için savaşın 
sona erme süreci de hızlandı. İtilâf Devletleri kuvvetlerinin en bü-
yük başarısı, Gelibolu Yarımadası’ndan çekilebilmeleri olmuştur.
Amerika, Alman denizaltıları tarafından “Lutsiana” isimli transat-
lantiğin batırılmasını bahane ederek 1917 Nisan’ında İtilâf Devlet-
leri yanında savaşa girdi. Bu durum da İtilâf Devletleri’nin savaşı 
kazanmasını sağladı. A.B.D. Başkanı Woodrow Wilson 8 Ocak 
1918’de 14 maddelik bir bildiri yayınladı. On Dört Madde (İngilizce: 
21
Osmanlı Devleti’nin Doğu Cephesi’nde savaşa gönderdiği 90.000 kişilik Üçün-
cü Ordusu’ndan geriye 12.000 yaralı kalmıştır. 60.000 civarında askerimiz düş-
mana tek kurşun dahi atamadan acımasız kış şartlarında ya hastalanarak ya da 
donarak ölmüştür. 
22
Filistin, Hicaz, Yemen, Mısır, Irak, Suriye, Filistin’de Alman Generali Liman 
von Sanders komutasındaki Yıldırım Orduları Grubundaki üç Türk ordusunun 
bozgun sonunda bıraktığı esirlerin sayısı 75.000’dir. 
23
İngiliz İmparatorluğu’na bağlı olan ve aralarında belli bir dayanışma bulunan 
devletler topluluğu. 

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 27 / 174
Fourteen Points) olarak da anılan bu on dört ilke, ABD'nin I. Dün-
ya Savaşı'ndan sonra kurulmasını istediği dünya düzenine ilişkin 
görüşlerini de ifade eder. Bu bildirinin 12. maddesi doğrudan Tür-
kiye’yi konu almaktadır:
“Şimdiki Osmanlı İmparatorluğu’nun Türk olan kısımlarına güve-
nilir bir egemenlik sağlanmalı, fakat halen Türk yönetimi altında 
bulunan öteki milliyetlere, her türlü kuşkudan uzak bir yaşama 
güvenliği ve kesinlikle engelsiz bir kendi kendilerine gelişme imkânı 
verilmelidir. Boğazlar, bütün milletlerin gemilerine ve ticaretine, 
serbest geçiş için, milletlerarası garanti altında, sürekli olarak açık 
bulundurulmalıdır.” 
Wilson bu 14 noktayı, daha sonra yayınladığı bir dizi deklarasyonla 
genişletmiştir. Wilson 11 Şubat’ta verdiği demeçte, “devletlerin yeni 
topraklar alamayacakları; savaş tazminatı ve cezai tazminat alına-
mayacağı; ulusların kendi kaderini tayin hakkı” prensip ve görüşle-
rine açıklık kazandırmıştı. 
Wilson’un önem verdiği konulardan biri de, bir milletler arası barış 
teşkilatının kurulması idi. Denizlerin serbestîsi konusu da önem 
verdiği esaslı noktalardan bir diğeriydi. Bu ilke, Amerika’nın bütün 
dünya ile ticaretini yakından ilgilendiriyordu ve Amerika’yı savaşa 
sürükleyen de Almanya’nın bu ilkeyi ihlal etmesi olmuştu.
Wilson prensipleri, sömürgeciliğin şeklini değiştirmiş, bu kavramın 
yerine manda (himâye) kavramını da getirmiştir. Wilson’a göre öz-
gürlük, devrimci olma niteliği taşımamalıydı. Milletler ancak büyük 
devletlerin belirleyeceği statüye uymalıdır ve böylece varlığını sür-
dürmelidir.
Wilson Prensipleri, savaşa son veren antlaşmalar yapılmasında da 
etken olmuş, I. Dünya Savaşı mağlup devletlerle yapılan şu Ant-
laşmalarla sona ermiştir: 29 Eylül 1918’de Bulgaristan ile Neuilly 
(Nöyyi); 30 Ekim 1918’de Osmanlı Devleti ile Mondros; 3 Kasım 
1918’de Avusturya-Macaristan ile Saint-Germain; 11 Kasım 
1918’de Almanya ile Versailles. 

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 28 / 174
I. Dünya Savaşı’na Katılan Ülkeler ve Kayıpları: 
Osmanlı Devleti ve Müttefikleri 
Almanya 
1.960.000 
Avusturya-Macaristan 
1.047.000 
Türkiye 
325.000 
Bulgaristan 
49.000 
Toplam
3.381.000 
Batılı Müttefikler (İtilâf Devletleri) 
Fransa 
1.457.000 
İngiliz İmparatorluğu 
1.010.000 
Rusya (1917 Ekim’ine kadar) 1.700.000 
İtalya 
533.000 
A.B.D. 
60.000 
Belçika 
41.000 
Sırbistan 
323.000 
Romanya 
158.000 
Yunanistan 
5.000 
Portekiz 
5.000 
Toplam 
8.673.000