Асосий жараёнларнинг турлари. Гидромеханик, иссиқлик ва моддалар алмашуви жараёнларининг бирликлари. Ўхшашлик назарияси асослари. Физик катталикларнинг ўлчов тизимлари

Иссиқлик баланси энергия сақланиш қонунига таяниб тузилади, яъни: жараёнга киритилаётган энергия миқдори Gбош, унда ажралиб чиқаётган энергия миқдорига тенг бўлиши керак:
(1.17)

Демак, чиқиб кетадиган иссиқлик миқдори, маҳсулот ва иссиқлик элткич билан бирга чиқаётган иссиқлик миқдорлари йиғиндисига тенг.

Энергетик балансдан, ҳамма турдаги энергияларни кириш ва чиқишидан ташқари, суюқликларни аралаштиришга ёки газларни сиқиш ва узатиш учун сарфланаётган механик энергия ҳам ҳисоблаб топилади.
Иссиқлик балансидан келиб чиққан ҳолда иситувчи буғ, сув ва бошқа иссиқлик элтгичлар сарфи аниқланса, энергетик балансдан эса – жараённи амалга ошириш учун зарур умумий энергия сарфи топилади.
Жараён ўтиши даврида олинган натижага вақт ва юза (ёки ҳажм) бирликларининг нисбатига жараён интенсивлиги дейилади. Жараён интенсивлиги вақт бирлигида юза (ёки ҳажм) бирлигидан ўтган энергия ёки масса миқдори билан характерланади.
(1.15) формулага биноан жараён интенсивлиги жараённи ҳаракатга келтирувчи кучга тўғри пропорционалдир. Жараён интенсивлигининг мезони бўлиб, тезлик коэффициенти хизмат қилади:
(1.18)
бу ерда V – масса ёки энергия миқдори; F - масса ёки энергия ўтаётган юза;  - жараён давомийлиги; - ҳаракатга келтирувчи куч; R - қаршилик; K – тезлик коэффициенти.

Умумий ҳолатда жараённи ҳаракатга келтирувчи куч-потенциаллар фарқи. Хусусий ҳолатларда эса, гидромеханик жараёнлари учун – босимлар фарқи, иссиқлик алмашиниш жараёнлари учун – температуралар фарқи, масса алмашиниш жараёнлари учун – концентрациялар фарқи.

Жараёнларниг тезлик коэффициенти моддий оқимларнинг ҳаракат режимига боғлиқ. Оқимлар ҳаракати эса, гидродинамика қонунлари билан аниқланади.
Қурилма асосий ўлчамларини аниқлаш. 1.18 тенгламадан фойдаланиб узлуксиз ишлайдиган қурилма асосий ўлчамлари ҳисобланади. Агар, қурилмадан вақт бирлигида ўтаётган муҳит ҳажми V маълум бўлса ва чизиқли тезлиги w берилган ёки қабул қилинган бўлса, қурилманинг кўндаланг кесим юзаси F ушбу фомуладан топилади:


(1.19)

Қурилманинг асосий ўлчамларидан бири бўлган F (1.19) формуладан аниқланади. Цилиндр шаклдаги қурилмалар учун унинг диаметри – D. Яна бир асосий ўлчамларидан бири қурилма ишчи баландлиги (ёки узунлиги) Н. (1.18) формуладан қурилма ишчи ҳажми V ёки юза F топилиши мумкин. Агар, F маълум бўлса ва F = aV боғлиқликдан (бу ерда а – солиштирма юза) қурилма ишчи ҳажми аниқланади. Сўнг, V катталик бўйича V = F.Н формуладан фойдаланиб қурилма баландлиги Н ҳисобланади.