Асосий жараёнларнинг турлари. Гидромеханик, иссиқлик ва моддалар алмашуви жараёнларининг бирликлари. Ўхшашлик назарияси асослари. Физик катталикларнинг ўлчов тизимлари

Ўлчов бирликлар таҳлил усули

Мурракаб жараёнларни ўрганиш пайтида, масалан, ҳаракатдаги суюқликда иссиқлик алмашиниш даврида ҳар доим ҳам жараённи тўлиқ ифодаловчи дифференциал тенглама тузиб бўлмайди ва бир хиллик шартларини ифодалаш қийин. Шунинг учун, бундай ҳолларга ўхшашлик назариясини ҳам қўллаб бўлмайди.

Лекин, критериал тенгламалар келтириб чиқариш учун жараёнга таъсир этувчи асосий физик катталиклар тажриба натижасида аниқланган бўлса, ўлчов бирликлар таҳлили усулини қўллаш мумкин.
Дарси – Вейсбах тенгламаси мисолида критериал тенгламалар келтириб чиқаришда ўлчов бирликлар таҳлили усулини кўриб чиқамиз.
Трубалар ичида суюқлик ҳаракати жараёнини тажрибавий ўрганиш натижасида, босимлар йўқотилиши труба диаметри ва узунлиги, зичлик, қовушоқлик ва суюқлик тезлигига боғлиқлиги аниқланади.
Умумий кўринишда функционал боғлиқлик қуйидагича ёзилади: p=f(d,l,,,w). Ҳамма параметрларнинг ўлчов бирликлари битта системада ифодаланиши шарт.
Юқорида функционал боғлиқликка 6 та катталик (n=6) киради. Улар СИ системасида қуйидаги ўлчов бирликларга эга:
















Ушбу ўлчов бирликларни тузишда 3 та бирламчи ўлчов бирлиги ишлатилган (m=3): м, с, кг. Демак, Бекингем теоремасига биноан, функционал боғлиқликни критериал тенглама кўринишига келтириш мумкин. Унда, n - m =6-3=3 та ўхшашлик критерийси бўлади.
Умумий функционал боғлиқликни даражали функция кўринишида ёзамиз:


(1.12)

Ушбу катталикларни ўлчов бирликлар формулалари билан алмаштирамиз:

Қавсларни очсак, қуйидаги кўринишни оламиз:

ўлчов бирлиги бир хил символларнинг даража кўрсаткичларини тенглаштириб 5 та номаълумли 3 та тенглама ҳосил қиламиз:

(1.13)

(1.13)нинг 2 – тенгламасидан с=1-е, учинчисидан- k=2-e ларни топамиз. Олинган c ва k ларнинг қийматини (1.13) тенгламага қўйсак, а = -в - е эканлигини аниқлаймиз.

Олинган а, с ва k ларни дастлабки (1.11) тенгламага қўйиб, қуйидаги кўринишга эга бўламиз:

Даража кўрсаткичларини гуруҳлаймиз ва қуйидаги кўринишдаги критериал тенгламани оламиз:

(1.14)

(1.14) тенгламадаги ўзгармас А, b ва c лар тажриба асосида топилади.