Analitik kimyoda ishlatiladigan reaksiyalar va jarayonlar Qaytar va qaytmas reaksiyalar. Kimyoviy reaksiyalarning tezligi

Cho‘kishga ionlar konsentratsiyasining ta’siri. Olaylik, qo‘rg‘oshin tuzi eritmasi xohlagan eruvchan xloridlar, masalan KC1 bilan aralashtiriladi. Bunda qo‘rg‘oshin ionlari Pb²⁺ xlorid Cl^- ionlari bilan uchrashib ortacha eruvchan elektrolit PbC1₂ hosil qiladi. Lekin qo‘rg‘oshin (II) xloridning haqiqatda cho‘kish-cho‘kmasligi eritmaning shu tuzga nisbatan o‘ta to‘yingan bo‘lishiga bog‘liqdir. Eritma esa Pb²⁺ va Cl^- ionlari konsentratsiyalarining ko‘paytmasi EK(PbC1₂)ning 25°C da 1,6∙10^-5 ga teng bo‘lgan qiymatidan ortiq bo‘lgandagina o‘ta to‘yingan bo‘ladi. Demak, berilgan sharoitda shu tuzning cho‘kish-cho‘kmasligini nazariy jihatdan oldindan hisoblash mumkin.
Yuqoridagilardan shunday xulosa kelib chiqadiki, demak, kam eruvchi elektrolitning cho‘kmasi, uning ionlarining konsentratsiyalari ko‘paytmasi shu elektrolitning eruvchanlik ko‘paytmasi qiymatidan ortiq bo‘lgandagina hosil bo‘ladi. Kam eruvchi elektrolit, uning ionlari ko‘paytmasi qiymati sekin-asta kamayib, o‘zining eruvchanlik ko‘paytmasi qiymatiga tenglashguncha davom etadi. Cho‘kma bilan eritma orasida muvozanat qaror topgach, cho‘kish jarayoni to‘xtaydi.
Cho‘kishning eruvchanlikka bog‘liqligi. Topilishi lozim bo‘lgan ionning cho‘kma holida hosil qiladigan birikmasining eruvchanligi berilgan sharoitda qanchalik kam bo‘lsa, bu ion eritmadan shunchalik to‘liq ajratiladi. Cho‘ktiriladigan birikmaning eruvchanligini ionning to‘liq cho‘kishiga ta’sirini batafsil misollar yordamida ko‘raylik. Ba²⁺ va Ca²⁺ kationlarini tekshirilayotgan eritmadan sulfatlar, xromatlar, karbonatlar va oksalatlar holida cho‘ktirish mumkin. Bu birikmalarning eruvchanlik ko‘paytmasi qiymatlari quyidagichadir:




Bir xil tipdagi eruvchanlik ko‘paytmasining keltirilgan qiymatlari shuni ko‘rsatadiki, bariy tuzlaridan eng kam eruvchani BaSO₄ bo‘lsa, kalsiy tuzlaridan eng kam eriydigani kalsiy oksalat CaC₂O₄ ekan. Shu sababli, Ba²⁺ va Ca²⁺ kationlarini mutanosib ravishda shu birikmalar holida eritmadan to‘liq cho‘ktirish mumkin.O‘z-o‘zidan ravshanki, Ba²⁺ kationini cho‘ktirish uchun SO₄^2- anionlaridan (H₂SO₄, Na₂SO₄ va boshqalar holida) va Ca²⁺ kationlarini cho‘ktirish uchun oksalat C₂O₄^2- anioni ((NH₄)₂C₂O₄, Na₂C₂O₄ va boshqalar) dan foydalansa bo‘ladi. Yuqorida keltirilgan eruvchanlik ko‘paytmasi qiymatlari Ba²⁺ va Ca²⁺ kationlariga doir reaksiyalarning sezgirligini ham tavsiflaydi. Chunonchi Ba²⁺ kationini aniqlashda cho‘ktiruvchi-anionlarning sezgirligi quyidagi tartibda pasayadi:
SO₄^2->CrO₄^2->CO₃^2->C₂O₄^2-
Ca²⁺ kationini topishda cho‘ktiruvchi-anionlarning sezgirligi quyidagicha kamayadi.
C₂O₄^2->CO₃^2-> SO₄^2->CrO₄^2-