Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti umumiy fizika

 
§2.2. Elektr maydon kuchlanganligi. Superpozisiya prinsipi. 
2.
1-Rasmda musbat va manfiy nuqtaviy zaryadlar maydonlarining 
sxematik tasvirini ko`rib turibsiz. Kuch chiziqlari kesishgan (A, B, C, D, E, H,…) 
nuqtalarda yig`indi maydon kuchlanganligi yo`nalishini ko`rsating. 
2. A, B, C, D, nuqtalarda maydonni tekshiring. Bu 
nuqtalarning qaysi birida kuchlanganlik vektori dipol 
o`qiga parallel?
A) A; B) B; C) C; D) D;
E) bu nuqtalarning hech birida. 
3
. Ko`rsatilgan nuqtalarning qaysi birida kuchlanganlik 
vektori nolga teng. 
A) A; B) B; C) C; D) D; E) bu nuqtalarning hech birida. 
4.
Absalyut qiymat bo`yicha kuchlanganlik vektori ko`rsatilgan nuqtalarning qaysi 
birida maksimal. 
A) A; B) B; C) C; D) D; E) barcha nuqtalarda
E

ning absalyut qiymati bir xil. 
5
. Elkasi l bo`lgan dipol berilgan. Elkaning oxirgi uchlaridagi zaryadlar +q va –q. 
Dipol o`qiga perpendikulyar va elkasi o`rtasidagi C nuqtaga tushirilgan CD da 
yotgan D nuqtadagi dipol maydon kuchlanganligi topilsin. Dipol o`qi o`rtasidan 
tekshirilayotgan D nuqtagacha masofa 
r
ga teng. 

---

A)
2
3
2
2
4








l
r
kql
E
D
; B)
2
2
2
4








l
r
kql
E
D
;
C)
2
2
2
4








l
r
kql
E
D
; D)
2
3
2
2
4








l
r
kql
E
D
6. Keng tarqalgan r>>l hol uchun E
D
ga doir formulani 
soddalashtiring. 
A)
3
r
kql
E
D

; B)
4
r
kql
E
D

; C)
2
r
kql
E
D

; D)
r
kql
E
D

7. Dipol o`qida yotgan D nuqtadagi maydon kuchlanganligini toping. Dipol elkasi 
o`rtasida yotgan C nuqtadan tekshirilayotgan D gacha masofa r ga teng. 
2
l
r

deb 
oling. 
A)
2
2
2
4








l
r
kqrl
E
D
; B)
2
2
2
4
2








l
r
kqrl
E
D
;
C)
2
3
2
2
4








l
r
kqrl
E
D
; D)
2
3
2
2
4
2








l
r
kqrl
E
D
. 
8. 
l
r

 
hol
 
uchun j ning natijalarini soddalashtiring. 
A)
3
r
kql
E
D

; B)
3
2
r
kql
E
D

; C)
2
r
kql
E
D

; D). 
2
2
r
kql
E
D

9. 
Ikkita bir xil dipol bir o`qqa shunday joylashtirilganki, ular elkalari o`rtasidagi 
masofa r ga teng. Ular orasidagi ta`sir kuchni toping. 
Ko`rsatma:
Dipol II ning B va A zaryadlarga ta`sir 
kuchini aloxida toping. Ularni vektor shaklida qo`shing.
r>>l ekanini eslab, ifodani soddalashtiring.

A)
4

2
2
6
r
l
kq
F

; B) 
3
2
2
r
l
kq
F

; C)
2
2
2
2
r
l
kq
F

;
D)
r
l
kq
F
2
2
4

10. 
Rasm-5 da ko`rsatilganday ikkita bir xil dipol joylashtirilgan. I 
dipolni mahkamlangan deb hisoblab, II dipolning holatini aniqlang. 
Dipollar elkalari o`rtasidagi masofa r ga teng. 
A) Dipol bir butunday o`nga siljiydi, 
B) Dipol bir butunday chapga siljiydi, 
C) Dipol elka o`rtasi atrofida zaryadlarning qarama–qarshi 
yo`nalgan bir xil kuchlari ta`sirida aylana boshlaydi. 
Rasm 2 
Rasm
3 
Rasm
4 
Rasm
5 

---

D) Dipol elka o`rtasi atrofida aylanadi va chapga engil siljiydi, chunki musbat 
zaryadga ta`sir etuvchi kuch manfiy zaryadga ta`sir etuvchi kuchdan katta. 
11. 
Maydonlarning superpozisiya prinsipi quyidagi masalalarda qo`llaniladi.
Radiusi r ga teng bo`lgan ingichka halqaning chiziqli zaryadi 

. Xalqa markazidan 
uning tekisligiga o`tkazilgan perpendikulyar ustida xalqa 
markazidan h masofada yotgan nuqtadagi elektr maydon 
kuchlanganligini toping (6-rasm). 
Bu masalaning echimini fizika masalalari uchun umumiy bo`lgan 
uchta xarakterli bosqichga bo`lish mumkin. 
a)
Shartini va undan kelib chiqadigan aniq xulosalarni tahlil 
qilamiz. Kuzatamizki: xalqaning uzunligi 
r

2
va uning zaryadi 


r
2
teng. 
b)
C nuqtada maydon xalqa elementlari maydonlarining 
yig`indisidan iborat. Masalan, 
1
dl

zaryadga ega bulgan 
1
dl
elementining maydoni 
1
dE
biror yonalishga ega, a
2
dl

zaryadning 
2
dE
kuchlanganligi boshqa yo`nalishga ega. Agar bu ikki vektorlarni qo`shish qoidasi 
asosida qo`shsak, 
dE
ga teng maydon kuchlanganning elementiga ega bo`lamiz. 
Ravshanki, masalani differensiallamasdan echish mumkin emas, chunki biz 
tayangan kattaliklardan biri (halqa kuchlanganligi) doimiy emas, a uning yo`nalishi 
o`zgarib turadi.