Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti umumiy fizika

 

---

§1.28. O`zaro induksiya hodisasi. 
Transformator 
 
Agar ikkita konturlar bir-biriga nisbatan yaqin joylashgan bo`lsa, elektr 
jihatidan bog`lanmagan holda ham ular magnit maydoni orqali bir-biri bilan o`zaro 
ta`sirlashadi. Birorta konturdagi tok hosil qilgan magnit oqimi boshqa kontur 
tekisligiga kiradi.
Agar birorta konturdagi tok o`zgarsa, ikkinchi konturga kiruvchi magnit 
oqimi ham o`zgaradi. Bunda ikkinchi konturda induksion e. yu. k. vujudga keladi. 
Konturdagi tokning o`zgarishi qo`shni konturda elektr yurituvchi kuchni vujudga 
keltirih hodisasiga o`zaro induksiya deyiladi. O`zaro induksiya hodisasi keng 
tarqalgan elektr apparati tranformator ishlash prinsipining asosini tashkil etadi.
Transformator ikki cho`lg`amga ega, ular shunday joylashganki, qaysiki biridagi 
mqgnit oqimi ikkinchi cho`lg`am o`ramlariga maksimal darajada kiradi. Magnit 
oqimining sochilishini kamaytirish uchun cho`lg`amlari magnit o`tkazgich o`zakka 
joylashtiriladi. (rasm-34). 
Transformatorning o`zgaruvchan kuchlanish ulanadigan chulg`amiga birlamchi 
chulg`am deyiladi. Bu kuchlanih ta`sirida cho`lg`amda 
o`zgaruvchan tok hosil bo`ladi va o`zgaruvchan magnit 
oqimi vujudga keladi. O`zgaruvchan magnit oqimi 
ikkinchi cho`lg`am o`ramlariga kirib, unda istemolchini 
ta`minlash uchun qo`llaniladigan e. yu. k. ni yuzaga 
keltiradi.
Transformatorning asosiy xaraktristikasi birinchi 
va ikkinchi cho`lg`m o`ramlar sonining nisbatiga teng 
bo`lgan transformatsiya koeffisiienti K hisoblanadi:
2
1
W
W
K

ko`rsatish mumkin, qaysiki
2
1
2
1
I
I
V
V
K


bu erda V
1
, I
1
- birinchi cho`lg`amdagi kuchlanish va tok; 
V
2
, I
2
- ikkinchi cho`lg`mdagi kuchlanish va tok. 
Shunday qilib, o`ramlar sonini tanlab, transformator chiqish qisqichlarida kerakli 
kuchlanishni olish mumkin. 
34-Rasm. 

---