|
Barakatli yer sahnida bandalarim shahri qancha ко ‘p.
Bo 'Isa, men-chun ular aro eng azizi shu Iliondir,
Uning shohi m ard Priam va ul shohning fuqarosidir.
Q a h ra m o n H ek to rn in g o'limi yaqinlashar ekan, asar
ijodkori yunonlarga g‘azab bilan qaraydi:
Zaqqum giyoh yeb, vujudi g 'azab ila ajdaho,
Tog 'dagi bir g 'or og 'zida gajak bo ‘lib to 'lg 'anar ekan.
Ко zidan о ‘l soehib har yon alangalaydi. Ov axtaradi -
H ektor ham do ng qalqonini tirab qo ‘yib devor poyiga,
Xuddi shunday mardonavor turar edi raqibni kutib.
В u p arch a da yunon pahlavoni ajdahoga, H e k to r uni
yengish uchun shay turgan bahodirga tenglashtirilgan.
Skif-turkiylarning kuchli hayvonlarni ona deb sig‘inishi
odatlari «Iliada» qahram onlari hayotida h am o ‘z ifodasini
topgan. P o s to n tasvirigacha b o 'lg a n syujetlarda T ro y a
shohi Priamning o ‘g ‘li Parisni bir o na ayiq o ‘z suti bilan
b o q q an h g i haq id ag i rivoyat keltirilgan. V oqea b u n d a y
boMgan edi:
P a r i s n i n g o n a s i H e k u b a h o m i l a d o r edi. O y - k u n i
y a q in la s h g a n d a tu s h k o 'r a d i. T u s h id a c h o ‘g ‘ tu g 'a d i ,
n a tijad a tro y a dahshatli y o n g ‘in ichida qoladi. H e k u b a
tushini eriga aytadi. T a ’birchi k o h in la r H e k u b a o ‘g ‘il
tu g ‘adi, lekin bu farzand Troyaning halokatiga sababchi
b o i a d i , deb aytishadi. Priam chaqaloq dunyoga kelgach
o ‘z quli Ageleyga uni b a la n d Ida to g ‘ining o ‘rm o n ig a
tashlab kelishini buyuradi. Bola o ‘lmaydi. Bir ona ayiq o ‘z
suti bilan boqadi. O rad an yillar o i g a c h Ageley to qq a kelib,
ta so d ifiy h o la td a b o la n i to p a d i. U n g a Paris deb nom
q o ‘yadi va tarb iy alay boshlaydi. U c h o ‘p o n la r o rasida
ulg‘ayib, go'zal va jasur yigitga aylanadi. Skif-kimmerlar
h u k m d o r i M a d i n i n g fo rs iy a d a b i y o t d a g i m u q o b i li
Afrosiyob haqidagi adabiy syujetlarda ham Priam, Paris,
Ageley va c h o 'p o n la r obraziga yaqin voqealar mavjud.
« S h o h n o m a » d a tush va uning hayotiy rivoji A frosiyob
kechinmasi orqali berilgan.
Afrosiyob q o iq in c h li tush k o ‘radi va vahimali qichqirish
bilan o 'r n id a n turadi. Saroy xizm atkorlari uning ukasi
Gersevazga xabar beradilar. Afrosiyob ukasiga tushida bir
biyobon k o ‘rganligi, u nda g ‘ij-g‘ij ilonlar, kalxatlar borligim
aytadi. Atrof-qoyalar bilan o ‘ralgan, butun borliq qovog‘ini
s o lg and ek vahim ali. A fro siy o b n in g ch o d iri bir c h etd a
turardi. Shu paytda shiddatli b o 'ro n k o ia rilib , mam lakat
b ay rog ‘ini yulib ketadi. A trofda daryo-daryo b o ‘lib qonlar
oqadi. Eron lashkarining q o il a r id a nayza, ularga boshlar
osilgan, q o ‘ltig‘ida ham bosh qisilgan. Eroniy suvoriylardan
biri Afrosiyobning taxtiga hujum qiladi. Uni asir tushirib,
q o ii n i b o g i a b sudrab ketishadi. U atrofgazor-zortikiladi,
hech kim m adad bermaydi. Afrosiyobni Kaykovus huzuriga
olib keladilar. Uning yonida 14 yoshli chamasidagi bola
o'tirardi. U avval Afrosiyobning bogiiqligini k o ‘rib hayron
b o i a d i , s o ‘ngra devdek n a ’ra to rtad i, tig* bilan uning
jasadini ikki b o i a k qiladi.
T a ’b i r c h i l a r
A f r o s i y o b n i n g
t u s h i n i
s h u n d a y
sharhlaydilar: Ey podshoh, o 'ngingda E rondan b o sh lig i
ajd a rd e k k o ‘p la sh k a r k o i a s a n . U n in g b o s h l i g i yosh
s h a h z o d a b o i a d i . Y o n i d a k e k s a l a r r a h n a m o l i k
186
k o ‘r s a t i s h a d i . U n in g y u ld u z i p o r l o q . U y u r t i n g n i
chaqmoqdek kuydiradi. Turklardan bir kishi ham qolmaydi,
jahonni qip-qizil qon qoplaydi. Shohimiz ularning q o ‘lida
h a l o k b o ‘ladi, tu r o n i y la r dili c h o k - c h o k b o ‘ladi. Bu
janglarning sababi Siyovush b o ia d i.
Afrosiyob tush k o ‘rganida o ‘gay onasining tuhm atiga
uchragan Siyovush otasi Kaykovus to p s h irig i bilan Tu ro n
m a m la k a tig a qarshi ja n g q ilayotgan edi. A frosiyob o ‘z
arboblari bilan maslahat qilib, Siyovush bilan yarashishga
kelishadi. Lekin tushdagi voqealarda Afrosiyobning o ii m i
k o ‘ringan edi. Tushning hayotiy rivoji sh unday kechadi:
Siyovush Afrosiyob bilan sulh tuzishga norozilik bildiradi.
Siyovush E ro n g a q ay tib ketm aydi. T u r o n d a q o la d i va
A f r o s i y o b n i n g q iz ig a u y l a n a d i . A f r o s i y o b f i t n a c h i
o d am larn in g so ‘ziga ishonib va o ‘z taxtining ketishidan
cho'chib, Siyovushni o id ira d i. Bu pay tda qizi hom ilador
edi. Afrosiyob qizi va tu g ilad ig an chaqaloq taqdirini vaziri
P ayronga topshiradi. Payron shohning k o ‘rsatmasi bilan
bolani c h o ‘ponlar o ‘rtasiga tashlab ketadi.
T ro y a shohi Priam m am lakat boshiga keladigan g‘am-
an d u h d a n qutulish uchun o ‘g ‘lini y o ‘qotishga urinmasin,
A f r o s iy o b S iy o v u sh n i o i d i r i b , n e v a r a s i K a y x is ra v n i
c h o 'p o n la r o i t a s i g a tashlab, keltirmasin, baribir tushdagi
v o q e a la r hayotiy ifodasini to p a d i. A fro siy o b n i tu s h d a
k o 'rg an shahzoda Kaykovus va o'zining nevarasi Kayxisrav
o id ir a d i. Turon mam lakati boshiga balo-ofatlar y o g ilad i.
Paris yunon malikasi Yelenani olib qochib kelishi Troyani
o ‘t ichida yoqadi.
« ll ia d a » d a H e k to rn i dafn etish m a ro s im i tasv irlari
« D ev o n u lu g ‘otit tu rk » d a keltirilgan «Alp E r T o ‘nga»
m a rs iy a s in i y o d g a so lad i. H e k t o r o i i m i u c h u n sh o h
saroyida y ig ich ilar chaqirilishi, jasad boshida avval xotini,
s o ‘ngra onasi, turli kishilar o ‘z dardini aytib y ig ia s h id a
yaqin o ‘xshashlik bor.
187
Y unon va T roya urushi o 'n yil davom etadi. «lliada»da
o ‘ninchi yil janglari tasvirlangan. Hektorning o li m i bilan
u ru s h tu g a m ay d i. Y u n o n la r va tr o y a lik la r o ‘rtasidagi
u r u s h n in g s o ‘nggi v o q e a la ri a n tik a d a b i y o t d a u s h b u
voqeaga bag‘ishlangan bir necha dostonlarda aks ctgan. O lz
qahram onlaridan ajralgan troyaliklar yunonlar bilan jangga
tushishdan c h o ‘chib qoladilar. Shunday paytda Penfesilin
boshchiligidagi suvoriy ayollar - am azo n k alar yordam ga
kelishadi. T roya shahrida am azonkalar paydo bo'lishi bejiz
emas. Amazonkalarning yordamga kelishi troyaliklar turkiy
qavm lar ekanligiga yana bir b o r ishonch uyg‘otadi. Chunki
a m a z o n k a la r - skiflar qabilasidandir. Ehtimol, ula r o ‘z
qavmlari jangda talafotga uchrayotganligi uchun yordamga
k e lg an edilar. Penfesilin o ‘z q izlari b ilan y u n o n la r n i
kemalari turgan qirg 'o q q ac h a quvadi.
A n t i k y u n o n m i f o l o g i y a s i va t a r i x iy k i t o b l a r d a
a m a z o n k a l a r t o ‘g ‘r is id a b o y m a ’l u m o t l a r b e r ilg a n .
E r a m i z d a n o ld i n g i X I I I a s r d a a m a z o n k a l a r s h o h i
Penfesiliya, u n d an avvalgisi A ntiopa b o ig a n . M iloddan
avvalgi IV asrlarda esa jasur ayol Felestris shoh hisoblangan.
A m a z o n k a la r skif, b a ’zan m assaget qab ilalarig a nisbat
b e r il a d i.
T a r i x c h i l a r n i n g
g u v o h li k
b e r i s h i c h a ,
am azo nk alarn in g chap siynasi kesib tashlangan. Buning
sabab i k a m o n d a n o ‘q o tish d a q u lay b o'lish i e ’tib o rg a
o lin g a n . A m a z o n k a l a r g a xos bu o d a t ta sv iriy s a n ’at
asarlarida ham o ‘z ifodasini topgan. Tarixchi Strabon Tom ir
(T o ‘maris)ni Qofqaz amazonkalari malikasi deb k o ‘rsatgan.
A le k s a n d r M a k e d o n s k iy S ird ary o a t r o f i d a a m a z o n k a
malikasi bilan uchrashganligi haqida m a ’lumotlar bor. Yoki
o 'tm ish d a Qoraqalpog'iston hududida Samiram (Tamiram)
nomli am azo n k alar shahri b o ig a n . Xullas, am azo nk alar
qadimiy turkiylar qavmiga m ansub suvoriy avollardir.
G e r o d o t n i n g « T a rix » k i t o b i d a h am a m a z o n k a l a r
hayotiga keng o 'n n berilgan va ular skif qavmiga mansubligi
188
k o ‘rsatilgan. Arnazonkalar bilan bog'langan rivoyatlarda
q a d im g i tu rk iy a y o llarn in g alp y ig itla rd a n q o lish m as
darajadagi bahodirligi, mardligi, sevgisiga vafodorligi, aqlli
va donologi ulug'lanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
