|
Birinchi afsona:
Chibindi to g ‘ida q irg‘
i z
ovchisi yashab o 'tgan edi. Uni
Bo‘ronbotir deb atashgan ekan. U h ar yili bahor boshlanishi
bilan q u ro l-y aro g ‘ini olib, to g ‘ning ju d a sokin joylariga
o vga k e ta r va x o tin in in g h u z u rig a kech k u zda, sovuq
boshlangandan keyin qaytar edi. Bir kun Bo'ronbotir to g ‘da
o n a bug*uni k o 'rad i va uni otadi. O 'lgan bug‘uning yonida
hozirgina tu g ‘ilgan bolasi bor ekan. U oyoqqa turadi-yu,
o ‘rm onga kirib ketadi. B o 'ro n b o tir o ‘z o ijasin in g terisini
shilib oladi, g o ‘shtini burdalaydi va o 't yoqib, kabob qiladi.
K utilm ag an d a to g ' c h o 'q q is id a g o ‘zal yosh ayol paydo
b o ‘ladi va «sigir o ‘ldi». deb baqiradi. B o 'r o n b o tir shu
paytgacha bunday xilvat joyga ovga kelib, ayol kishining
ovozm i birinchi m a r t a eshitishi edi. G o 's h t qovurilib,
B o 'r o n b o tir uni tan o v u l q u a bo sh lag an id a kech tushib
qolgan edi. Shu payt go'zal ayol gulxan yoniga keldi va
o vch inin g ro ‘p a r a s id a o ‘tirdi. B o 'ro n b o tir ayoldan, ayol esa
o vchidan k o ’zini uzm as edi. Ovchi p ichog'ining uchiga
go'shtning parchasini ilintirar ekan, notanish avolga uzatdi.
Ayol go'sht parchasini qo'li yopilgan yengi bilan ushladi.
B o 'ro n b o tir suyakni kem irayotgan edi, ayol xitob qildi:
«O h. olm os, o 't k i r tig 'li olm os». B o 'r o n b o ti r suyakni
kemirib, qo'lini o 'tla r bilan arta boshladi. Ayol bu holatni
k o 'r ib , a ja b la n d i va s h u n d a y dedi: « M oyni moy bilan
artadilar». S h u n d an s o 'n g gulxan yonidan orqasi bilan
tisa rilg a n c h a u z o q la sh d i va bir z u m d a ovehining k o 'z
204
o'ngidan y o ‘qoldi. B o 'ro n b o tir bu oddiy ayol emas, deb
o 'y la d i. D a r a x tn in g sh o x la rid a n kesib jo y ta y y o rlad i,
o ‘tlardan t o ‘shak hozirladi, uning ustiga kiyim-kechaklarini
q o ‘ydi va o ‘zi qurol-yarog'ini olib, daraxtning ustiga chiqdi-
yu, tonggachakuzatdi. T ong otish paytida o ‘sha ayol keldi.
Ovchining t o ‘shagi ustiga uch saijin o'tin, so‘ng k atta bir
g 'o 'lan i tashladi. Bu voqeani kuzatib turgan B o 'ro n b o tir
ayolga o ‘q uzdi. Y aralangan ayol shunday dedi: «Bo'ron,
sen bizning q o iim iz d a n qochib q utula olmaysan. O tam ,
o n am yoki opam, qaysilaridan biri seni albatta. o id irad i» .
Ayol jo n berdi. B o‘ron q o ‘rqqanidan daraxtning ustidan
quyosh chiqqanida tushar ekan, ayolning jasadi oldiga keldi.
M a ’lum b o ‘li s h i c h a , u n i n g p a n j a l a r i m i s d a n e k a n .
B o'ronbotir ayol «jez tim oq» ekanligini gum on qilgan edi.
Ovchi ay o ln in g ikki q o ‘lidagi p a n j a la r i n i h a m kesib,
cho'ntagiga soldi va yo'lida davom etdi. B o'ronbotir boshqa
jo yd a o 'sh a ayolning akasini o'ldirdi. Kuzda uyiga qaytdi,
xotini bilan qishm birga o'tk azd i va b a h o rd a y an a ovga
jo'nav d ig an b o id i . Kesilgan mis panjalarni esa xotiniga
bildirmagan holda sandiqqa soldi va uni qulflab qo'ydi. U
b u saj'ar o v g a
do'sti bilan ketdi. U lar to g ‘ b o ‘ylab kezib
y u r i s h a r
ekan, bir t o ‘d a mollarni va q o ‘liga tayoq ushlagan
k e k s a
c h o 'p o n n i ko 'rish d i. B o 'r o n ch o lg a yaqinlashdi.
C ho p en n in g boshi engashgan h o ld a edi. Ovchi cholga
s a l o m b e r g a c h , u
boshini k o 'tardi. C ho ln m g k o ‘zi bitta
b o ‘lib, u manglayiga bitgan edi. Bir k o ‘zli chol ovchidan
kim ekanligini surishtirdi. Uning B o 'r o n b o tir ekanligini
bi l gach, chol
shunday dedi:
« M e n
seni q achonlardan beri
k u t a y o t g a n
edim. Ketdik, biznikiga boramiz». Chol ovchi
v a
uning d o 's tm i to g 'd a g i kulbasi - g 'o r ig a olib keldi.
Podasini g'orga qam ar ekan, uning og'ziga k a tta bir toshni
q o 'y d i. C h o ln in g q a t ’i to p s h irig 'ig a k o 'r a , m e h m o n la r
q u r o l - y a r o g 'l a r i n i g 'o r n i n g t a s h q a r i s i g a q o ld i r d ila r .
G 'o rn in g ichkarisida chol va mollar yotadiganjoy chiy bilan
205
a j r a t i l g a n edi. C h o i o ' r n i g a j o y l a s h i b o l a r e k a n ,
m ehm onlarga shunday dedi: «Endi, hech birlaringiz mendan
q o c h i b - q u t u la olm aysizlar. M en u x la y m an , sizlar esa
o ‘zlaringiz kelishgan holda bittalaringni o i d i r i n g l a r va
g o ‘s h tla rin g n i m a n a bu q o z o n g a solib q a y n a tin g la r» .
B o 'ro n b o tir o ‘z do'stini s o ‘yib, uning go'shtini qozonga
solgan edi, bir ko'zli chol unga o 'tk ir tig‘li temir nashtar
berib, shunday dedi: «Sen qozonning ostiga olovni yoq, bu
o ‘tkir tig1 bilan g o'shtni tekshirib tur, agar temir qizil lusga
kirsa, s h u n d a n keyin meni u y g 'o ta s a n » . G o 's h t pisha
boshladi. Chol esa uyquga ketdi. B o'ron o 'tk ir tig‘li temir
n a s h ta r n i o lovga to b lad i, u c h o ‘g ‘ b o i g a c h , ch o ln in g
manglayiga bitgan yagona k o 'zg a suqdi. 0 ‘zi esa chiydan
o s h ib , m o l la r n i n g o ra s ig a y a s h irin d i. Bir k o ‘zli chol
o g ‘riqning z o ‘ridan uyg'ondi va dod-faryod soldi: «B o'ron,
b a r i b i r m e n d a n q o c h i b q u t u l a o lm a y s a n . E r t a l a b .
mollarimni g 'o rd an haydab chiqar ekanm an, seni, albatta,
topaman». Bo'ron eng katta echkini tanlab, uning tom og'ini
kesdi, lekin boshi va oyog'ini qoldirdi, go'shtini ajratib.
terining ichiga kirdi va o 'z qiyofasini yashirdi. Ertalab bir
ko'zli chol g 'o rn in g o g 'zidan toshni oldi, h a r bir molni
putining orasidan o'tkazdi. B o'ron echki terisida bir ko'zli
c h o ln in g ikki o y o g 'i o r a s id a n e s o n - o m o n o ' t i b oldi.
M ollarining ham masini g 'o rd a n chiqarib bo'lgach, chol
qichqirdi: «Qayerdasan, Bo'ron! Chiq!» B o'ron esa g'orning
tashqarisida javob berdi: «Men bu yerdaman». Shundan
s o 'n g bir k o 'zli chol jah l bilan xitob qildi: «Endi men
o'lishim kerak, meni o'ldir va mollarimni o'zm gga ol!» Shu
s o 'z la r n i a y t a r ek an , chol k o 'k r a g in i B o 'r o n n in g o 'q i
nishoniga qo'ydi. B o 'ro n o 'q uzdi, chol o'ldi, lekin uning
mollarini olmadi. Chunki bu mollar yovvoyi, o'rgatilmagan
edi. Bir ko'zli cholning o'limidan so'ng B o'ron uyiga qaytdi.
A f s o n a ikki q is m d a n ib o ra t. U n in g ikkinchi qismi
Polifem haqidagi syujetga o'xshaydi. Bu o'xshashlik bir
206
k o ‘zli cholning g 'o rd a yashashi, mollar t o ‘dasining bo iish i,
q ah ram o n uning bir ko'zini ham k o ‘r qilishi va hayvon
terisini y o p in ib ch iq ib kclish i v o q e a l a r id a k o ‘rin ad i.
Q ahram on bir k o ‘zli maxluqni o'ldirib, echki terisi bilan
j o n s a q la s h i o s e tin a f s o n a l a r i d a h a m a k s e t g a n .
N .V .O stroum ov yozib olgan ikkinchi afsonada ham qozoq
xalqi o rasid a bir k o ‘zli m a x lu q la r o b razi r a n g -b a ra n g
syujetlarda yaratilganligini ko'rsatadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
