Alisher navoiy nom idagi samarqand davlat um versiteti a bdu r ash id a b d u r a h m o n o V

Q in g ‘irni 
k im m e r , g im m e r , q im m e r n i n g
o ‘z g a r g a n s h a k li d eb h is o b la s h m u m k in . 1920-yilda 
akademik V.V.Bartold Urgut tog'larining G u lb o g 1 soyidagi 
q o v a d a n S u r iy a tilid a g i y o z u v l a r n i h a m k o ' r g a n .
A jabm aski, arab la rg a c h a M arkaziy Osiyo sh a h a rla rid a
yashay boshlagan va o ‘zini iroqlik deb hisoblagan xalqlar 
shumerlar avlodidan bo'lishsa.
Shumeriylar tarixi haqidagi izlanishlar Urgut nomining 
y a n g i c h a t a l q i n i n i h am b e r a d i. Bu esa q a d im g i 
mesopatamiyaliklarning U rgutda yashaganligidan yana bir 
d a lild ir . M ilo d d a n avv alg i u ch m i n g in c h i y illa r n in g
o ‘rtalanda akkad va shumer davlatlari birlashtirilgan. Akkad 
davlati taxminan 120 yil yashagan. Miloddan avvalgi 2200- 
yilda Sharq tom ondan kelgan tog'li gutiylar deb nomlangan 
urushqoq xalqlar akkadlar hukumatini ag‘darishgan. Bunday 
qahram onlikka shumerlarning Lagash shahri aholisi katta 
yordam bergan. XXII asrga kelib, U r sulolosidan b o ‘lgan 
qavm ulardan hokimiyatni qaytarib oladi va gutiylar bilan 
lagashliklar mamlakatdan quvibchiqariladi. Bu o ‘rind ay an a 
b ir q a r a s h n i h a m e s la tib o ‘tish k e r a k . K o ‘p c h ilik
s h u m e r s h u n o s l a r s h u m e r l a r M e s o p a t a m i y a g a t o g ‘li 
o ‘lkalardan, ehtimol Eron va M arkaziy Osiyodan kelib 
qolishgan, degan fikmi ham olg‘a surishadi.
3. 
Shumer shahar-davlatiga asos solgan xonlardan biri 
Bilgamishdir. Uning hokimi Bilgamish Kish hokimi ustidan 
g ‘alaba qozonib, afsonaviy qahramonga aylanadi. Bilgamish 
a k k a d tilidagi e p o sd a G ilgam ish deb n o m la n g a n . Uni 
B ilg a m ish d eb n o m l a s h t o ‘g ‘rid ir. Bu tu r k i y tilg a 
y a q in lash tirish m a q s a d id a emas, a lb a tta . «Bilgam ish» 
so'zining o ‘zagi turkiycha «bilmoq» m a ’nosini ifodalaydi. 
D o sto n nin g m azm uni ham asar q ah ram o n in in g nom iga
179

---

«bilish» so 'z i asos b o ig a n lig i n i isbo tlay d i. D o s lo n d a
Gilgamish t a i i f i shunday: