|
b o'lib, u islom dan avvalgi turkiy xalqlar og'zak i ijodi tarixini o'rganishda
ya n g i m a ’lum otlar beradi.
Q o 'lla n m a o liy o ‘q u v y u rtla ri f ilo l o g iy a fa k u lte tla r in in g
bakalavr, magistrlari, shuningdek, o'rta m axsu s ta’lim m aktablarining
adabiyot o ‘qituvchilariga m o ija lla n g a n .
M a s’ul muharrir:
Botirxon VALlXO ‘JAYEV, akademik
Taqrizchilar:
Nasimxon RAHMONOV,
O'zbekiston Milliy universitetiningprofessori,filologiya fanlari
doktori
Rahm onqul ORZ1BEKO V.
Samarqand Davlat universitetining
professori, filologiya fanlari doktori
I S B N 5-6 33 -01 82 3-0
© A b d u r a s h i d A b d u r a h m o n o v . « T u r k iy a d a b i y o t n i n g q a d i m g i davri» .
« Y a n g i a s r a v lo d i» , 2005-yil
T U R K I Y A D A B I Y O T N I N G Q A D I M I Y
Q A T L A M L A R I
Mustaqilligimiz sharofati bilan xalq va Vatan tarixi, adabiy,
ilmiy va madaniy merosning qadim-qadim zamonlarga borib
ta q a la d ig a n ild izla rin i chu qu r va x o lis o n a o 'rg a n ish
im k o n iy a tla r i p a yd o bo 'Idi. S h u n in g n a tija sid a tu r k iy
xa lq la rn in g qadim gi davrlarda y a ra tg a n a d a b iy-b a d iiy
yodgorliklarini izlash, ularning namunalarini aniqlash, tahlil
va talqin qilish ishlari ham ja d a l s u r ’a tlar bilan am alga
oshirilmoqda.
M a 'lumki, turkiy xalqlarning qadimgi tarixi va rnadaniyati
ja h o n tu rk iy sh u n o s o lim la rn i anchadan beri q iziq tirib
kelmoqda. Bu sohada turli tillarda qator tadqiqotlar amalga
oshirilgan, m avjud bo'Igan, aniqlangan yodgorliklar nashr
ettirilgan, tarjima ham qilingan. Shuning bilan bir qatorda
turkiy xalqlar og ‘zaki ijodining go ‘zal namunalari bo ‘Igan
rivoyat, afsona, doston va boshqa janrlardagi asar lari ham
umumlashtirishni taqozo etadi.
Shunisi ham borki, turkiy xalqlarning qadim iy tarixiy va
adabiy yodnomalarining ко ‘p qismi saqlanib qolmagan bo ‘Isa-
da, ularning ayrimlari yunon, xitoy, arab, J'ors, german, rus,
s la v y a n x a lq la r i tilla r id a b itilg a n ta r ix iy - a d a b iy
yodgorliklarda о 'ziga xos tarzda ifodalangan holda saqlangan.
Bularning hammasini о ‘rganish, tartibga solish, ma ’lum bir
xulosalarga kelish esa nihoyatda ко 'p m ehnat va uzluksiz
izlanishlami talab etadi. Bunday ishni a та Iga oshirish esa turkiy
xalqlar qadimgi adabiyoti tarixini yaratishga qo ‘yilgan jiddiy
qadam sanaladi. A na shunday mas 'uliyatli vazifani anglab, uni
amalga oshirishga bel bog'lagan adabiyotshunos Abdurashid
Abdurahmonov ко ‘p yillik izlanishlari natijasi bo 'Imish «Turkiy
a d a b iy o tn in g q a d im g i d a vri» deb n o m la n g a n o 'q u v
qo ‘llanmasini yaratdi.
M a z k u r qo'lla n m a d a m u m to z a d a b iyo tsh un o slikd a g i
tazkira-bayoz tuzish a n ’anasi davom ettirilganday bo'lib
tuyuladi. Chunki unda, bir tomondan, qadimgi turkiy adabiyot
to ‘g 'risida та 'lumot berish mavjud bo ‘Isa, ikkinchi tomondan,
bu та ’lum otni tasdiqlovchi adabiy m atnlar ancha m ufassal
tarzda keltiriladi. Bu m atnlar esa m u a llif tomonidan turli
manbalardan to ‘plangan bo ‘lib, hatto ayrimlarini muallifning
o ‘z i o 'z b e k tiliga ham ta rjim a qilgan. N a tija d a tu rk iy
xa lq la rn in g q ad im gi davrlardan to rtib m ilo d n in g V III
asrgacha yaratilgan boy adabiy meros m atnlari bir jo y da
jamlangan. Buesa, o 'z navbatida, shu davr adabiyoti tarixini
о ‘rganuvchi bakalavr, magistrlar uchun ham, m aktab, litsey,
kollejlarning о 'qituvchilari uchun ham va um uman olganda,
turkiy xalqlarning qadimgi adabiyoti tarixi bilan qiziquvchilar
uchun ham ancha qulaylik tug 'diradi. Chunki о 'quvchi и yo ki
bu yodgorlik-adabiy m atnni о 'qish va tahlil qilish uchun turli
manbalar, nashrlarni axtarib yurm aydi. A na shu jihatdan
qo ‘llanmada tarixiy-adabiy m atnlarni keltirishga ко 'p о ‘rin
ajratilganini та 'qullash mumkin.
M azkur qo 'llanmani ко ‘zdan kechirish shundan guvohlik
beradiki, qadimgi turkiy adabiyot о 'z qatlamlari, janrlar rang-
barangligi, m avzularning turli-tum anligi, ta rix iy-b a d iiy
obrazlarining о 'ziga xosligi bilan diqqatni jalb etadi. Ularda
turkiy xalqlarning qadimiy diniy va badiiy tafakkurijarayoni
о 'ziga xo s tarzda ifodalangan. Shuning bilan birga bunday
diniy va badiiy tafakkurning boshqa qavm va xalqlar diniy
ham da badiiy tafakkuri, adabiy m erosi bilan m ushlarak
jih a tla r i va Jarqlari ham n a m o yo n bo ‘lib turadi, badiiy
muammolaridan ham m ulohazalar yuritiladi.
U m um an olganda, A b d u r a s h id A b d u ra h m o n o v n in g
« T u rkiy adabiyotning qadim gi davri» q o 'lla n m a si islom
4
taraqqiyotiga qadar bo'Igan davrdagi turkiy xalqlar badiiy
ijodiiiing rang-barang mahsuli bo 'Imish yodgorliklar bilan
tanishish, ularning um um iy adabiy ja r ay on tarixida tutgan
mavqeini helgilashda о 'z hissasini qo 'sha oladi.
A lb a tta m azkur qo'llanma bu sohadagi ilk qadamlardan
biri bo'Igani uchun undan ham m a m uam m olar yechim ini
axtarish aiyin. Shunday b o 'Isa-da
,
qo 'llanma qadimgi turkiy
adabiyot haqida ma lum m a ’noda m a ’lum otnom a vazifasini
o'taydi.
I
gar m uhtaram o'quvchi o 'z xo h ish -ista kla rin i
bildirib. uni yanada m ukam m allashtirish uchun m uallifga
ко 'так bcrsa, nur an a 'lo nur bo 'lajak, deb о ‘ylayman.
Do'stlaringiz bilan baham: |
