Botir xon VALIXO
*JA YE V,
akademik
К IRISH
« T a r ix - x a lq m a ’n a v iy a tin in g asosidir». X a lq im iz
ma ’naviyatining shakllanishida tariximizning uzoq о 'tmishida
ya ratilga n badiiy a da biyot alohida qadr-qim m atga ega.
Ja h o n d a g i k o 'p la b xa lq la r da o 'lin in g a n tik (lo tin c h a
«qadim iy») davr adabiyoti mavjud. Qadimshunos olimlar
«antik» so 'ziniyunon va rim adabiyotiga nisbatan qo ‘llasalar-
da, aslida Misr, Eron, Xitoy. Hindiston, Bobil (Vavilon) kabi
m a m la ka tla m in g m a d a n iya ti ham yunonlardan oldinroq
(27 00 -28 00 -yilla r m u q a d d a m ) yu za g a kelgan. T u rkiy
adabiyotning ham antik davri bo 'Iganmi?
Islomgacha bo 'Igan turkiy adabiyot ham о zining qadimiy
ildizlariga ega. Bu davrda adabiyot asosan o g'za ki shaklda
paydo ho 'Igan va rivojlangan deb hisoblash m um kin. Bu
adabiyot tarixini и rganish ju d a m uhim masala bo ‘Isa-da,
о 'ziga xos m urakkab jihatlai i bor. A bu R ayhon Beruniy arab
bosqinchilari qadim iy X orazm ni egallab bo 'Igandan so 'ng
a m a lga o sh irg a n h a r a k a tla r i to 'g ‘risid a q u yid a g ich a
qayg 'urib yozadi: «Qutayba Xorazm xa tin iya x sh i hiladigan,
ularning x a b a r va riv o y a tla r in i o 'rg a n g a n va b ilim in i
boshqalarga o'rgatadigan kishilarni halok etib, butkul yo'q
qilib yuborgan edi. Shuning uchun и (xabar va rivoyatlar)
islom davridan keyin, haqiqatni hilib ho 'Imaydigan darajada
ya sh irin qoldi». B u y u k m u ta fa k k ir n in g bu f i k r i fa q a t
Xorazmdagina emas, arablar M arkaziy Osiyoning, umuman,
bosib olgan barcha m amlakatlarning madaniyatini, tarixini,
y o zu v i, a d a b iy o tin i y o 'q qildi. S h u n in g a s o ra ti hois,
islomgacha ho 'Igan davrda turkiy xalqlar о ‘rtasida qanday
ijtimoiv tuzum ho ‘Iganligi, ularning adabiyoti, madaniyati va
6
hat to diniy e ’tiqodlari xususida aniq Jlkrlar bayon etilmaydi,
ziddiyatli qarashlar yuzaga keladi.
T u rk iy x a lq la r o g 'z a k i ijodi ta rix in in g ilk davrlari
о ‘rganilganda turkiylar nomi bilan shuhrat qozongan ко ‘plab
xalqlarning madaniyatiga murojaat qilish o'rinlidir. C'hunki
bugungi kunda m ustaqil millat sifatida shakllangan о 'zbek,
qozoq. qirg 'iz, boshqird, qoraqalpoq, turkm an, uyg'ur,
ozarbayjon, gagauz, usmonli turk, tatar, yoqut va boshqa
xalqlar qadimgi turkiylarning avlodlaridir.
Q a d im g i tu r k iy la r n in g y u z a g a k e lis h i m u q a d d a s
kitoblar dan biri «Bibliya»da, shuningdek, ко ‘plab afsonalarda
Nuh payg'am barning fa rza nd i Yofas nomi bilan bog ‘lanadi.
«Bibliya»da Yofasning Go 'mer, M a 'juj, Go 'meriting esa
A sh ka n o z ism li o 'g 'illa ri bo'lganligi ko'rsatiladi. Fanda
Go ‘mer turkiylarning kimm er, M a ’ju j
-
Gog va M ago 'g,
A shkanoz - s k i f qavm lariningpaydo bo ‘lishiga asos bo jgani
aytilgan. T arix otasi Gerodot (m iloddan avvalgi V asr)
«Tarix» asarining to ‘rtinchi kitobida skiflar va ularga yaqin
qavmlarning turmush tarzi, hayoti bilan bogjangan rivoyat
h am da a fso n a la rn i keltira d i, sk ifla r n in g fo r s la r bilan
urushlarini ко rsatadi. Bu davr tarixchilarining asarlarida
turkiy qavmlar s k i f kimmer, sak, massaget kabi nomlar bilan
Do'stlaringiz bilan baham: |