Agrokimyoning ekologik muommolari

Mineral ugatlar samaradorligiga go’ngning ta’siri
(Q Rozisov, 1986)

O’g’itlar	O’g’it me’yorlari, kg/ga	Paxta hosili, s/ga
		Go’ng kiritilmaganda	go’ng kiritilganda
Azot	150-200	40,9	43,6
Fosfor	100-150
Kaliy	75-100
Azot	250-300	43,8	45,2
Fosfor	150-210
Kaliy	125-150

Tajriba natijalari go’ng va mineral o’g’itlar birgalikda qo’llanilganda gektaridan 2—3 s qo’shimcha pax­ta hosili olish mumkinligidan dalolat beradi.
Go’nglar. Tushamali go’ng
Go’ng — eng muhim mahalliy o’g’it. Tarkibida o’simliklar uchun zarur barcha oziq moddalar mavjud bo’lganligi sababli akademik D. N. Pryanishnikov «...mineral ug’it qancha ko’p ishlab chщarilmasin, go’ng hyech qachon o’z ahamiyatini yuqotmaydi, qishloq xo’jaligidagi asosiy o’g’itlardan biri bo’lib qolaveradi» — deb yozgan edi.
Chorva mollarini boqish usuli va xo’jaliklarning imkoniyatlariga bog’liq ravishda tushali yoki tushamasiz go’ng olinadi.
Tushamali go’ng chorva mollarining qattiq va suyuq ajratmalari hamda ular ostiga tashlanadigan paxol, somon, qipiq, torf kabi jinslardan iborat bo’lib, 25% quruq modda va 75% suvdan iborat.
Mollarga beriladigan yem-hashak tarkibidagi orga­nik moddaning 40, fosforning 80, azotning 50 va kaliyning 85%i go’ng tarkibiga o’tadi. Go’ng tarkibida­gi oziq moddalar miqdori chorva molining turi va yoshi, beriladigan yem-hashak tarkibiga bog’liq ravishda keng miqyosda o’zgaradi. Mazkur omillar go’ng tarkibida­gi qattiq va suyuq fraksiyalar nisbatiga ham kuchli ta’sir kursatadi. Yosh novvos va gunajinlar go’ngida oziq moddalar miqdori ancha kam bo’ladi.
Go’ngning qattiq va suyuq qismlari oziq moddalar miqdori bilan keskin farq qiladi. Masalan, fosfor tulaligicha qattiq ajratmalar tarkibida uchrasa, azot­ning 1/2—1/3 qismi va kaliyning barchasi siydik tarkibiga kiradi.
Chorva mollarining qattiq ajratmalari tarkibida mikroorganizmlar juda ko’p bo’lgani holda, siydik tarkibida umuman uchramaydi. Ot, yirik shoxli qoramol va quylarning go’ngida qattiq ajratmalar ko’p, cho’chqa go’ngida esa suyuq ajratmalar miqdori qattiq ajratmalarga nisbatan ikki marta ziyoddir.
-jadval.
Bir bot chorva molidan olinadigan qatgiq va suyuq, ajratmalarning miqdori va nisbati
(X. Q Asarov, 1989)

Chorva moli turi	Bir kecha-kundo’zdagi ajratma, kg		Qattiq va suyuq ajrat­malarning nisbati
	qattiq	suyuq
Yirik shoxli qoramol:	20-30	10-13	2,0
katta yoshdagi gunajin va novvrslar	10-12	5-6	2,0
bo’zoklar	3-5	1,5-2	2,3
Otlar	15-20	4-6	3,5
Qo’ylar	1,5-2,5	0,6-1,0	2,5
cho’chqa lar	1,5-2,2	2,5-4,5	0,5

Ot va qo’ylarning qattiq hamda suyuq ajratmalari saqlash jarayonida ko’p issikdik ajratadi. Shu bois ular «qaynoq go’ng» deb yuritiladi. Yirik shoxli qoramollar va cho’chqa larning go’ngining harorati sekin kutariladi va «sovuq go’ng»lar toifasiga kiritiladi.
Tushama — tushamali go’ngning tarkibiy qismi. U qattiq va suyuq ajratmalar bilan aralashib, go’ng miqdorini oshiradi va tarkibidagi uchuvchan oziq modda­larning yuqolishini oldini oladi. Tushama sifatida somon, torf, qipiq va boshqa materiallardan foyda­lanish mumkin. Tushamalar zoogigiyena va agronomiya nuqtai nazardan katta ahamiyatga ega. Birinchidan, ular chorva mollarining quruq va toza yotib-turishini ta’-minlasa, ikkinchidan, go’ng miqdorini oshiradi.
-jadval.