Agrokimyoning ekologik muommolari

Tushamali go’ngni qo’llash. Tushamali go’ngni shudgor ostiga kiritish eng samarali usuldir. Kiritilgan go’ng meyeri uning chirish darajasi, o’simliklarning bio­logik xususiyatlari va tuproq-iqlim sharoitlariga bog’liq ravishda gektariga 20—50 t qilib belgilanadi.
Odatda, sabzavot, kartoshka va ildiz mevalilar va ko’k poya uchun yetishtiriladigan ekinlar donli ekinlarga nisbatan ko’proq go’ng bilan ta’minlanadi. Chopiktalab ekinlar qator oralari ishlanmaydigan ekinlarga nisbatan go’ngga ancha talabchandir.
Kuchsiz madaniylashgan tuproqlar unumdorligini oshirish va ekinlar hosildorligini keskin kutarish uchun go’ngga talabchan ekinlarga (makkajuxori, bodring, kartoshka, kandlavlagi, kuzgi donli ekinlar) bir yula yuqori me’yorda go’ng qo’llash, boshqa ekinlarga mineral o’g’itlar ishlatish tavsiya qilinadi.
Go’ngning almashlab ekishda tutgan urnini belgilashda ekinlarning biologik xususiyatlari va iktisodiy mavkeiga e’tibor beriladi.
Go’ng tuproq xususiyatlarini tubdan yaxshilaydigan va o’simliklarning barcha talablarini qondiradigan murakkab o’g’it hisoblanadi. Ammo uning miqdori Res-publikamizda juda oz bo’lib, gektariga o’rtacha 3—5 t dan oshmaydi. Bu albatta juda kichik kursatkichdir. Bu muammoni hal qilishda xo’jaliklarda «go’ng almash-lash» rejasiga amal kilish (almashlab ekish tizimidagi bitta dalaga kamida 20 t/ga miqdorida go’ng kiri­tish) muhim ahamiyat kasb etadi.Tuproq, eritmasida oziq, modsalar konsentrasiyasining yuqori bo’lishini talab qiladigan, o’suv davri uzoq davom etadigan, tuproqdagi karbonat kislotaga talabchan ekinlar uchun go’ngning ahamiyati beqiyosdir.
Sabzavot ekinlarni almashlab ekishda birinchi navbatda go’ng bilan (mineral o’g’itlar bilan birgalikda) bodring ta’minlanadi, chunki u go’ngga uta talabchan va tuproq eritmasidagi oziq modsalar konsentrasiyasiga ta’sirchan ekindir.
Tushamasiz go’ng
Dehqonchilikda qo’llaniladigan go’nglarning 60% dan ko’prog’ini tushamasiz go’ng tashkil qiladi. Go’ngning bu turi molxonalarda tushama ishlatmasdan, chorva mollari axlatini suv oqishi yordamida yuvish yuli bilan tuplanadi. Tarkibidagi suvning miqdoriga ko’ra tushamasiz go’ng uchga bo’linadi:
a) yarim suyuq, go’ng (namligi 90%gacha);
b) suyuq, go’ng (namligi 90—93% atrofida);
v) oqma go’ng yoki shaltoq (namligi 93%dan yuqori).
Tushamasiz go’ng tarkibidagi yalpi azotning 50— 70%i ammoniy, 3—8%i nitrat va 25—45%i organik shaklda bo’ladi. Ammoniy shakldagi azot o’z navbatida ammiak mochevina va ammoniy karbonatdan iboratdir. Bir necha kun ichida mochevinaning 90%i ammiak va karbonat kislotaga aylanadi. Lekin bunda erkin ammiakning miqdori 5—10 %dan oshmaydi. Demak qo’llashning birinchi yilida o’simliklar tushamasiz go’ng tar­kibidagi azotni tushamali go’ngdagidan ko’ra ko’proq o’zlashtiradi.
Kaliy go’ngning suyuq, fraksiyasi tarkibida bo’lib, o’simliklar tomonidan oson o’zlashtiriladi.
Tushamasiz go’ng tabiiy ravishda tindirib qo’yilsa, undagi qattiq fraksiya 10—15%ni, mexanikaviy usulda ajratilganda esa 30—40% ni tashkil etadi. Fraksiyalarga ajratilgan tushamasiz go’ngdagi fosforning 70, azotning 80 va kaliyning 90%i suyuq, qismi tarkibida bo’ladi. Tushamasiz go’ng kanchalik suyultirilsa, shuncha ko’p oziq moddalar suyuq fraksiya tarkibiga o’tadi.
Bir xil sharoitida cho’chqa ning tushamasiz go’nggi qoramol go’ngiga nisbatan azot va fosforni ko’p, kaliyni esa 1,5—2,0 marta kamroq tutadi. Qoramol va chuchkd go’nglari muxdg (rN)i bilan ham o’zaro farq qiladi va bu kursatkich mos ravishda, 7,8 va 6,8 ga tengdir.