Agrokimyoning ekologik muommolari

Parrandalar axlatining kimyoviy tarkibi (%) va bir bosh parravdadan yil davomida olinadigan miqdori, kg
(X. A. Asarov, 1989)

Parranda turi	Suv	N	P2O5	K20	SaO	MgO	S03	Yil davomida olinadigan go’ng
Tovuqlar O’rdaklar G’ozlar	56 60 80	2,2 0,8 0,6	1,8 1,5 0,5	1,1 0,5 0,9	2,4 1,7 0,6	0,7 0,3 0,3	0,4 0,3 1,1	6-8 8-10 10-12

Parranda axlati tarkibidagi oziq moddalarning miqdori parranda turi, ozuka miqdori va sifatiga karab keskin o’zgaradi. Yil davomida har bosh tovuqdan 6—8, o’rdakdan 8—10 va g’ozdan 12 kg gacha o’g’it olish mumkin. Parranda axlati tarkibidagi barcha oziq moddalar o’simlik oson o’zlashtiradigan shakldadir. Azotning asosiy qismi siydik kislotasi shaklida bo’lib, saqlash jarayonida avval mochevinaga, keyin ammoniy karbonatga aylanadi. Noto’g’ri saqlash sharoitlarida ammoniy karbonat parchalanib, tezda ammiak SO₂ va suv hosil bo’ladi.
O’g’it katta-katta uyumlarga tuplab saqlansa tezroq qiziydi va bunda ham ammiakning isrof bo’lishi kuzatiladi. 6 oy davomida saqlangan parranda axlati tarkibidan 50 % ga yaqin azot yo’qoladi. Ayniqsa, qish faslida axlatning goh muzlab, goh erishidan ham ko’p miqdorda azot yuqoladi. Azot isrof bo’lishining oldini olish maqsadida parranda axlatiga massasining 7— 10% i miqdorida superfosfat talqoni yoki 20—40%iga teng torf kukuni qo’shish lozim. Parrandaxonaga mayda qirqilgan somondan tushama tashlansa, o’g’it tarkibi­dagi oziq moddalarning isrof bo’lishi kamayadi.
Yangi, tushamasiz parranda axlati tarkibidagi azot hali ammoniy holatiga o’tib ulgurmaganligi sababli uni yuqori (600—800⁰S) haroratda qo’g’itish mumkin. Bunday usulda qo’g’itilgan parranda axlati o’z tarkibi­da 4—6% azot, 2—3% fosfor (R₂O₅) va 2—2,5% kaliy (K₂O) tutadi. Qo’g’itilgan o’g’it tarkibidan yarim yil davomida atigi 4—11% organik modda va 2—8 foiz azot (umumiy miqdoriga nisbatan) yuqolishi Kuzatilgan.
Parranda axlatini ekishgacha va nihollarni qo’shimcha oziqlantirishda qo’llash tavsiya etiladi. Unga ayniqsa zigir, kartoshka, hashaki ildizmevalilar, yeabzavot ekinlari va mevali daraxtlar talabchandir. Asosiy o’g’it sifatida kuruq parranda axlatini yeabzavot ekinlari va kartoshkaga 1—2 t/ga miqdorda qo’llash kerak Nam holatdagi o’g’it me’yori 4—10 t/ga qilib belgilanadi.
Qo’shimcha oziqlantirishda ekin turiga karab 0,4— 0,8 t/ga nam holatdagi o’g’it uya yoki pushtalar ichiga kiritiladi. Kuruq parranda axlatining me’yori ikki marta kamaytiriladi. Suyuq holatda ishlatish uchun ko’g’itilgan parranda axlati suv bilan 1:7 nisbatda suyulti-riladi.