Agrokimyoning ekologik muommolari

-jadval

Siderat ekinlarning o’sishi, rivojlanishi va hosildorligi

№	Siderat ekinlar turi	Yozgi siderat bo’yicha					Kuzgi siderat bo’yicha
		O’rtacha 1m^2da o’simlik tup soni, dona	O’simlik bo’yi, sm	Hosildorlik t/ga			O’rtacha 1m^2da o’simlik tup soni, dona	O’simlik bo’yi, sm	Hosildorlik t/ga
				ko’k massa		quruq massa			ko’k massa	quruq massa
		Biomassani tuproqqa haydash 24-25. H 1997-1999 y.					Biomassani tuproqqa haydash 02-05. lV. 1998-2000 y.
1	Raps	556,0	64,6		22,4	4,5	470,0	105,0	27,7	5,5
2	Moyli turp	466,5	59,6		30,0	6,0	478,6	114,6	34,5	6,9
3	Arpa	478,3	70,0		18,7	3,7	354,0	62,8	21,9	4,4
4	Gorox	102,9	61,3		22,7	4,5	195,3	103,4	26,8	5,4
5	Gorox+arpa	412,0	69,2		24,0	4,8	471,6	92,3	29,2	5,8
6	Gorox+moyli turp	461,0	61,3		29,9	6,0	487,3	111,4	31,6	6,3
		2,0 – 2,3					1,57 – 1,8
	EKF0,5(t/ga)=	1,57 – 1,75					1,45 - 1,66

Kuzgi siderat ekinlar qishki tinim davrini raps, moyli turp tupbarg va gorox maysalash fazasida, arpa esa tuplash fazasida o’tkazdi. Kuzgi siderat ekinlarning 1 m².dagi tup son qalinligi rapsda – 470,0, moyli turpda – 478,6, arpada – 354,0, goroxda – 195,3, gorox+arpada – 471,6 va gorox+moyli turpda – 487,3 dona, o’simlik bo’yi rapsda – 105,0, moyli turpda – 114,6, arpada – 62,8, goroxda – 103,4, gorox+arpada – 92,3 va gorox+moyli turpda 111,4 sm ni tashkil etdi. Yozgi va kuzgi siderat ekinlarning ildiz tizimi siderat ekin turiga qarab tuproq qatlamlarida tarqalishi turlicha bo’ldi. Rapsning ildizi 1,0-1,5 m, moyli turpning ildizmevasi 0-20 sm rivojlanib, asosiy ildizi 0,8-1,2 m, arpaning ildizi 0,8-1,0 m, goroxning ildizi 0,8-1,2 m chuqurliklarda shakllandi.
Yozgi siderat ekinlarning biomassa hosildorligi siderat ekin turlari bo’yicha gektaridan 18,7-30,0 tonnani tashkil etdi. Eng yuqori biomassa hosildorligi (30,0 t/ga) siderat uchun moyli turp eqilgan da, nisbatan yuqori hosildorlik (29,9 t/ga) gorox+moyli turp eqilgan da olindi. Kuzgi siderat ekinlarning biomassa hosildorligi siderat ekin turlari bo’yicha 21,9-34,5 t/ga ni tashkil etdi. Eng yuqori biomassa hosildorlik siderat uchun moyli turp eqilgan da 34,5 t/ga ni, nisbatan yuqori biomassa hosildorlik (31,6 t/ga) gorox+moyli turp bilan aralash holda eqilgan da olindi.
Sideratlarning tuproq fizik xossalariga ta’siri. Yozgi sideratlar qo’llanilganda 0,25 mm dan katta makroagregatlar ulushi nazoratga nisbatan (0-30 sm) 1,6-8,6% ga ziyod bo’ldi. Eng yuqori (13,1-17,8 %) nazaratga nisbatan ko’p (> 0,25 mm) makroagregatlar ulushi gorox+moyli turp eqilgan da Kuzatildi.
Kuzgi muddatda siderat ekin qilib gorox+moyli turp va gorox sof holda eqilgan da > 0,25 mm makroagregatlar ulushi (0-30 sm) 14,6-19,2 % ni tashkil etdi va nazoratga nisbatan 5,8-9,6 % ga yuqori bo’ldi. Gorox sof holda eqilgan da 13,9-18,5% yoki nazoratga nisbatan 5,1-8,9% ga ziyod bo’ldi.
Yozgi sideratlardan so’ng kartoshka navlarini o’suv davrida 1-chi sug’orish oldi tuproq hajm massasi (0-30 sm) nazoratga nisbatan 0,04-0,07 g/sm³ ga kamaydi. Hajm massani eng ko’p kamayishi (1,20-1,24 g/sm³) siderat ekin qilib gorox+moyli turp eqilgan da va nisbatan ko’p kamayishi (1,21-1,24 g/sm³) gorox sof holda eqilgan da Kuzatildi. So’nggi sug’orish oldi siderat sifatida gorox+moyli turp eqilgan da tuproq hajm massasining eng ko’p kamayishi (1,21-1,26 g/sm³) yoki nazoratga nisbatan 0,07-0,04 g/sm³, gorox sof holda qo’llanilganda esa 0,04-0,06 g/sm³ ga kamaydi. Kuzgi sideratlardan so’ng kartoshka navlarini 1-chi sug’orish oldi gorox+moyli turp siderat ekin qilib eqilgan da (0-30 sm) hajm massani nazoratga nisbatan eng ko’p 0,06-0,07 g/sm³ ga va nisbatan ko’p kamayishi gorox sof holda va gorox+arpa siderat sifatida (1,20-1,24 g/sm³) eqilgan da, oxirgi sug’orish oldi siderat gorox+moyli turp eqilgan da (1,21-1,24 g/sm³) eng kam ortishi aniqlandi.