Mavzu: Chorva hayvonlarining kelib chiqishi va evolyutsiyasi

Mavzu: Chorva hayvonlarining kelib chiqishi va evolyutsiyasi.

O‘qituvchi: Raximov

Bajardi: Berdiyev. N

Reja: 1. Chorva hayvonlari tarixi. 2. Chorva hayvonlarining honakilashtirilishi. 3.osiyo va O‘zbekiston hududida xonakilashtirilgan chorva hayvonlari. 4. Chorva hayvonlarining yovvoyi ajdodlari.

• Chorvachilik inson tomonidan yovvoyi hayvonlarni ovlash va ularni xonakilashtirish maqsadida qoʻlga oʻrgatishdan boshlangan. Arxeologik dalillar hayvonlarni xonakilashtirish yangi tosh davrida — neolitda bundan 15—10 ming yil avval boshlanganini koʻrsatadi. Bu davrda odam takomillashgan tosh qurollarga ega boʻlgan, olovni bilgan va sopol idishlardan foydalangan. Eng avval it, soʻngra choʻchqa, qoʻy va keyinchalik qoramollar va otlar (7—8 ming yillar ilgari) xonakilashtirilgan.

Osiyoning jan.gʻarbiy qismi va Oʻrta dengiz atroflari hayvonlarni xonakilashtirishning asosiy markazlari hisoblanadi. Yevropada qoramollar, ot, qoʻy, echki, choʻchqa, quyon, it, parrandalardan oʻrdak va gʻozlar, Osiyoda buyvol, qoʻtos, oʻrkachli va oʻrkachsiz tuyalar, qoramol, echki, qoʻy, choʻchqa, ot, it, quyon, tovuq, oʻrdak, gʻoz va tovuslar xonakilashtirilgan.

• Osiyoning jan.gʻarbiy qismi va Oʻrta dengiz atroflari hayvonlarni xonakilashtirishning asosiy markazlari hisoblanadi. Yevropada qoramollar, ot, qoʻy, echki, choʻchqa, quyon, it, parrandalardan oʻrdak va gʻozlar, Osiyoda buyvol, qoʻtos, oʻrkachli va oʻrkachsiz tuyalar, qoramol, echki, qoʻy, choʻchqa, ot, it, quyon, tovuq, oʻrdak, gʻoz va tovuslar xonakilashtirilgan.

Afrikada qoramollar, bir oʻrkachli tuya, eshak, choʻchqa, mushuk, it, sesarka tovuqlar, qoʻy va echkilar qoʻlga oʻrgatilgan. Amerikada oʻrkachsiz tuyaning ikki turi — lama va alpaka, dengiz choʻchqasi, kurka va muskus oʻrdaklar xonakilashtirilgan.

• Afrikada qoramollar, bir oʻrkachli tuya, eshak, choʻchqa, mushuk, it, sesarka tovuqlar, qoʻy va echkilar qoʻlga oʻrgatilgan. Amerikada oʻrkachsiz tuyaning ikki turi — lama va alpaka, dengiz choʻchqasi, kurka va muskus oʻrdaklar xonakilashtirilgan.

Daryo boʻyi, choʻl va togʻ oldi, koʻl atroflarida ovchilik, balikchilik bilan shugʻullangan jamoalarning madaniyatlari rivojlanib borgan sayin Chorvachilik ham rivojlanib bordi. Jumladan, Xorazm hududida Amudaryoning quyi havzasida topilgan Kaltaminor madaniyati miloddan avvalgi 4—3ming yillikda yashagan ovchilar va balikchilar jamoasi madaniyatlaridan biri hisoblanadi.

• Daryo boʻyi, choʻl va togʻ oldi, koʻl atroflarida ovchilik, balikchilik bilan shugʻullangan jamoalarning madaniyatlari rivojlanib borgan sayin Chorvachilik ham rivojlanib bordi. Jumladan, Xorazm hududida Amudaryoning quyi havzasida topilgan Kaltaminor madaniyati miloddan avvalgi 4—3ming yillikda yashagan ovchilar va balikchilar jamoasi madaniyatlaridan biri hisoblanadi.

Miloddan avvalgi 2—1asrlarda Davan (Fargʻona)da dehqonchilik madaniyati va yilqichilik yuksak darajada rivojlangan. Aeecmojxa keltirilgan maʼlumotlarga koʻra, sut va goʻsht beradigan qoramolchilik, qoʻychilik, yilqichilik, sut va goʻsht mahsulotlarini qayta ishlash ixtisoslashgan soha sifatida bundan 3000-yil oldin shakllangan. 

• Miloddan avvalgi 2—1asrlarda Davan (Fargʻona)da dehqonchilik madaniyati va yilqichilik yuksak darajada rivojlangan. Aeecmojxa keltirilgan maʼlumotlarga koʻra, sut va goʻsht beradigan qoramolchilik, qoʻychilik, yilqichilik, sut va goʻsht mahsulotlarini qayta ishlash ixtisoslashgan soha sifatida bundan 3000-yil oldin shakllangan. 

Eng qadimgi qishloq xo'jalik hayvonlari qo'y va echki edi. Qo'ylarning yovvoyi ajdodlari muflon, arqar va arqarlar hisoblangan. Evropa qo'ylari muflondan kelib chiqqan, u hali O'rta er dengizi orollarida yashaydi. Arqar va arqar - Osiyo qo'ylarining ajdodlari. Argali Tyan -Shan, Sayan tog'lari, Kamchatkaning baland tog'larida yashaydi. Arxar - yovvoyi qo'y, O'rta Osiyo tog'larida yashaydi.

• Eng qadimgi qishloq xo'jalik hayvonlari qo'y va echki edi. Qo'ylarning yovvoyi ajdodlari muflon, arqar va arqarlar hisoblangan. Evropa qo'ylari muflondan kelib chiqqan, u hali O'rta er dengizi orollarida yashaydi. Arqar va arqar - Osiyo qo'ylarining ajdodlari. Argali Tyan -Shan, Sayan tog'lari, Kamchatkaning baland tog'larida yashaydi. Arxar - yovvoyi qo'y, O'rta Osiyo tog'larida yashaydi.

Uy hayvonlari va ularning ajdodlari: 1 - boqilgan fillar; 2, 3 - uy itining zotlari va uning yovvoyi ajdodi bo'ri; 4 - tuyalar; 5, 6 - qadim zamonlardan beri ot urushda va sportda keng qo'llanilgan; 7 - uy otining yovvoyi ajdodi - tarpan; 8 - uy tovuqlarining zotlari; 9 - yovvoyi bank tovuqlari; 10, 11 - uy cho'chqasi va uning yovvoyi ajdodi - cho'chqa. 12 - ingliz minadigan ot; 13 - qadimgi Misr freskalarida uy hayvonlarining tasvirlari chorvachilik rivojlanganligidan dalolat beradi; 14 - dumaloq - qoramollarning ajdodi; 15 - qizil dasht zotli qoramol; 16 - Amerika lamalari; 17, 18 - yovvoyi bezoar echki va uy echki; 19, 20 - yovvoyiqo'chqor arqori va uy qo'ylari; 21 - nubiyalik mushuk - ko'p sonli uy mushuklarining ajdodi.

• Uy hayvonlari va ularning ajdodlari: 1 - boqilgan fillar; 2, 3 - uy itining zotlari va uning yovvoyi ajdodi bo'ri; 4 - tuyalar; 5, 6 - qadim zamonlardan beri ot urushda va sportda keng qo'llanilgan; 7 - uy otining yovvoyi ajdodi - tarpan; 8 - uy tovuqlarining zotlari; 9 - yovvoyi bank tovuqlari; 10, 11 - uy cho'chqasi va uning yovvoyi ajdodi - cho'chqa. 12 - ingliz minadigan ot; 13 - qadimgi Misr freskalarida uy hayvonlarining tasvirlari chorvachilik rivojlanganligidan dalolat beradi; 14 - dumaloq - qoramollarning ajdodi; 15 - qizil dasht zotli qoramol; 16 - Amerika lamalari; 17, 18 - yovvoyi bezoar echki va uy echki; 19, 20 - yovvoyiqo'chqor arqori va uy qo'ylari; 21 - nubiyalik mushuk - ko'p sonli uy mushuklarining ajdodi.

E’tiboringiz uchun rahmat