Агиографик асарлар тавсифига доир

Bob bo„yicha xulosalar 

---

80 
1.
O‗zbek mumtoz adabiyoti matnlari til tarixi bo‗yicha olib borilgan 
tadqiqotlarda qisman o‗rganilgan. Ularda, asosan turkiy so‗zlarning 
xususiyatlari tadqiq qilingan. Agiografik asarlarni o‗rganish shuni 
ko‗rsatadiki, bu turkum asarlar tili bir qadar murakkab bo‗lib, alohida 
tekshirishlar olib borishni taqozo qiladi. Chunki ularning matni diniy asarlar 
tiliga muvofiqlashtirilgan. Ular oyat, hadis va arab tilida ifodalangan islom 
tasavvufi hodisalari, ism va maqollar ko‗pligi bilan ajralib turadi. 
2.
Agiografik asarlar nashrlarida bir qator kamchiliklar ko‗zga 
tashlanadi. Ularning aksariyati tekstologik tadqiq qilinmasdan nashrga 
tayyorlangani bois matndagi nozik ma‘no belgilari e‘tibordan chetda qolib 
kelayotir.
 
Birgina, oddiy 
muhtasham
so‗zining bir nashrda 
muhtashar
tarzida, 
boshqasida 
muxtasar
tarzida keltirilishi buning dalilidir. 
3.
Agiografik asarlarning tili va matni ularning transliteratsiyasi uchun 
maxsus imlo lug‗ati va izohlar ishlab chiqilishini taqozo qiladi. Izohlar 
matn 
tarixi nazariyasi
asosida yaratilishi maqsadga muvofiqdir. 

---

81 
 
 
UMUMIY XULOSALAR 
1.
Agiografiya o‗zbek adabiyotida maxsus o‗rginilmagan soha. U 
muqaddas yozuv, ilohiy bitik
ma‘nosini bildirib, har qanday diniy shaxs 
to‗g‗risidagi xotira, esdalikni ifodalaydi. Bunday asarlarning dastlabki 
manbalari ilohiy kitoblar, xususan, ―Qur‘oni karim‖ va Hadis hisoblanadi. 
Lekin o‗zbek adabiyotida ular dastlab xalq og‗zaki ijodi namunasi sifatida 
paydo bo‗lgan. Unga o‗zbek xalq og‗zaki ijodi o‗zining katta ta‘sirini 
o‗tkazgan. Bu ularning uslubiga taalluqlidir. Ularning yozma adabiyot 
doirasiga kirib kelishida arab va fors adabiyotlarining ta‘sirini ham e‘tirof 
etish maqsadga muvofiqdir. 
2.
Fors va arab tillarida yaratilgan agiografik asarlarning dastlabki 
namunalari sof diniy mazmunga ega bo‗lib, diniy manfaatlarni himoya qilgan 
va diniy g‗oyalarni targ‗ib qilish maqsadida yaratilgan. O‗zbek adabiyoti 
tarixida bunday mazmundagi asarlar juda kam. Bu adabiyotda XVIII – XIX 
asrlar agiografik yodgorliklarining ko‗proq diniy g‗oyalarni targ‗ib qilishga 
qaratilgani aniqlandi. 
3.
Agiografiya o‗zbek adabiyotida janr sifatida e‘tirof qilinmaydi. Ularni 
faqat bir adabiy turkum, soha sifatida tavsiflash maqsadga muvofiq. 
4.
O‗zbek adabiyoti tarixida agiografik janr o‗rnida holot, manoqib, 
manqaba, maqoma, ba‘zi tazkira, shajara va tarix kabi istilohlar qo‗llanib 
kelgan. Lekin ularning har biri o‗ziga xos adabiy janr sifatida belgilariga ega. 
Umumiy xarakteriga ko‗ra, ular agiografik turkumni tashkil qiladi. 
5.
Agiografik asarlar o‗ziga xos motivlarga ega bo‗lib, ular uzoq davrlar 
ishlanishi jarayonida qat‘iylashgan. Bunda ularning muqaddas zotning 
ajdodlari yoki ota-onalaridagi taqvo, parhez kabi fazilatlar, uning homila 
bo‗lishi, ilm o‗rganishi, hech kim yecha olmagan masalalarni qoyil qilib 

---

82 
yechishi, hukmdorlar va xalq e‘tirofini topishi, o‗limi va hatto o‗limidan keyin 
yaqinlariga bergan bashoratlarning har biri bir motiv sifatida mustahkam o‗rin 
egallaydi. Hatto, shunday hodisalarni ko‗rish mumkinki, bir necha asarda bir 
voqea takrorlanadi. Bunday holatlarni muallifning motiv izidan borib yangi 
variant yaratishda ojiz qolgani sifatida baholash mumkin.