Abdulla qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti

Tekshirish natijalari

Nutq nuqsonlarini to’g’ri aniqlash logoped ishini sezilmagan ravishda olib borishga yordam beradi.

Nutqi to’liq riviojlanmagan bolalar nutqidagi umumiy motorikadagi kamchiliklar ularni mexnat o’yin o’qish faoliyatlariga albatta tasir ko’rsatadi. Bola topshiriqni ongli bajargandagina o’z maqsadiga erishadi. Shuning uchun nutqi rivojlanmaganlik xolati bolaning nutqi rivojlanmay qolishiga uning asosida nutqing barcha leksik lug’at boyligi, fonetik-fonematik tasavvurlarni va Grammatik so’z kirishishi gaplarni tuzulishi va talaffuz doiralarining shakllanishini tekshiruv natijasida korreksion ishlar olib boriladi. Tekshirish natijasida NTR bolada fonematik idrokidan quyidagilar malum bo’ldi.

NTR maktabgacha tarbiya yoshdagi bolalar lug’at boyligini rivojlanmaganlik xolatini biz bolalar bilan savol javob usulidan foydalangan xolda olib bordik. Tekshirishda ko’rgazmali materiallar rasmlar rangli predmatlar mebellar umumlashtiruvchi so’zlar orqali tekshirishni davom ettirdik.

1. 
   Jadvalda berilgan lug’at boyligini tekshirdik.
   

Rasmlarga qarab bajarilayotgan ish harakatini yuklash bo’yicha 10 ta bola qatnashdi 5 ta (50%) bola lug’at boyligining qanday xolatda ekanligini natijasida to’g’ri javob berdi 3 ta (30%) bola logoped yordam asosida javob berdi 4 ta (40%) bola xatolarga yo’l qo’ygan xolda javob beradi.

Bajara olmagan bolalar bo’lmadi.

2. 
   Rasmda tasvirlangan predmetlarni to’plash va nomlash bo’yicha (stol, stul, sandiq, soat, sabzi, ko’ylak, supurgi, olma, bola, avtobus) bolaga savollar beriladi. Bu nima?, Bu kim?, Nima qilyapti?, Qanday?, Kimniki? Tasvirlanganga ko’ra nomlash qaysi xayvon sut beradi? Nima bilan yozamiz? Kabi so’roqlarga 12 ta boladan 3 tasi (30%) to’g’ri 6 ta (60%) bolalar logoped yordamida tayanadi 2 ta (20%) bola xatolarga yo’l qo’ydi 1 ta (10%) bola topshiriqni bajara olmadi.
   
3. 
   Narsalarni tasvirlanganligiga qarab nomlash 10 ta boladan 4 ta (40%) to’g’ri javob berdi. 5 ta (50%) bola logoped yordami asosida javob berdilar. 1 ta (10%) bola xatolarga yo’l qo’ydi. 1 ta (10%) bola topshiriqni bajara olmadi.
   
4. 
   1 qator narsalarni predmatlarni umumlashtirishi 10 ta boladan 7 ta (70%) 3 ta (30%) xatolarga yo’l qo’ydi. 1 ta (10%) bajara olmadi.
   

5. 
   . Tasvir yoki buyumlarning belgisini aniqlash qaysi xayvon sut beradi. Nima bilan yozamiz topshirigini bajarishda 10 ta bola qatnashdi. 5 ta (50%) to’g’ri javob 4 ta (40%) logoped yordamida 3 ta (30%) xatolarga yo’l qo’ydi.
   
6. 
   . Manodosh so’zlar va ularni antonimlarini tekshirish biz bolalarga bir qancha issiq-sovuq kabi achchiq shirin va x.k. savollarni berdik 10 ta boladan 4 ta (40%) to’g’ri.
   
7. 
   . Bir o’zakli so’zlar bilishini tekshirish 10 ta bola qatnashdi 6 ta (60%) bola to’g’rijavob 4 ta (40%) logoped yordamida 1 ta (10%) xatolarga yo’l qo’ydi, 1 ta(10%) xatolarga yo’l qo’ydi 1 ta (10%) bola vazifani bajara olmadi.
   
8. 
   . Ot so’z turkumidagi so’zlardan so’z yasash 12 ta bola qatnashdi 7 ta (70%) bolalar to’g’ri javob 3 ta (30%) logoped yordamida 2 ta (20%) bola hatolarga yo’l qo’ygan holda javob berdi.
   
9. 
   . Og’zaki shakilda berigan buyruqlarni bajarish. 10 ta bola qatnashdi 4 ta (40%) logoped yordamida bajardi, 3 ta (30%) vazifani bajarishdan bosh tortdi, 1 ta (10%) Nutqi to’liq rivojlanmagan bolalarda lug’at boyligi yetarli darajada rivojlanmaganligini ko’rsatadi.
   

Nutqi to’liq rivojlanmagan bolalar lug’at boyligini tekshirish natijalari

Topshiriqlar	Bolalar soni 10 ta 100%	Savollarga to’g’ri javob berdi	Logoped yordamiga tayandi	Xatolarga yo’l qo’ydi	Bajara olmadi
1.Rasmga qarab bajarilayotgan harakatni nomlash	10 ta	5 ta (50%)	3 ta (30%)	4 ta (40%)	--
2. Rasmda tasvirlangan predmetlarni tanlash nomini aytish.	10 ta	3 ta (30%)	6 ta (60%)	2 ta (20%)	1 ta(10%)
3. Narsalarni tasviranganiga qarab nomlash	10 ta	5 ta (50%)	5ta (50%)	1 ta (10%)	1 ta(10%)
4. Bir qator narsalarni predmetlarni umumlashtirish	10 ta	7 ta (70%)	3 ta (30%)	3 ta (30%)	1 ta 10%)
5. Tasvir yoki buyumning belgisini aniqlash	10 ta	5 ta (50%)	4 ta (40%)	3 ta (30%)	--
6. Manodosh so’zlar larning anonimlarini tanlash	10 ta	4 ta (40%)	4 ta (40%)	3 ta (30%)	1 a (10%)
7. Bir o’zakli so’zlarni bilishini tekshirish	10 ta	6 ta (60%)	4 ta (40%)	1 ta (10%)	1 ta 10%)
8. Ot turkumidagi so’zlardan so’z yasash	10 ta	7 ta (70%)	3 ta (30%)	2 ta (20%)	---
9. Og’zaki shaklda berilgan buyruqlarni bajarish	10 ta	4 ta (40%)	4 ta (40%)	3 ta (30%)	1 ta 10%)

Nutqi to’liq rivojlanmagan bolalar fonematik idrokni tekshirish natijalari.

Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda uchraydigan tovushlar talaffuzidan qiyinchiliklar ko’pincha fonetik-fonematik nutq rivojlanmaslik natijasida kelib chiqadi.

Bolalar fonetik idroki yordami tovushlarni talaffuzini ularni bir biridan farqini anglab yetadilar va o’zlari ham shunday talaffuz eta boshlaydilar.

Fonetik idrok rivojlanishidagi kamchiliklarni tomog’idagi tovushlarni noto’g’ri idrok etishiga natijasida tovushlarni buzib talaffuz etishiga yoki u boshqa bir tovushlar bilan almashtirishga olib keladi.

Bu bolalarda o’z metodikalarida farqli nutq tovushlarini nutqda farqlashda kamchiliklar kuztiladi. Fonematik idrok bolalarini tovush analitik sintetik usuli bilan savod o’rgatishadi.

Tekshirishda 10 ta (10%) bola ishtirok etadi. Berilgan rasmlarda orasidan bitta topshiriq bo’yicha (ari, asal, anor, al’bom, par, zar, aziz, anor) so’zlarida “a” unli tovushlarni topishda 4 ta (40%) to’g’ri javob bergan bo’lsa logoped yordamida 5 ta (50%) topadi. Xatolarga yo’l qo’yib bajarganlar 2 ta (20%) topshiriqni bajarishdan vos kechganlar 1 ta (10%) ni tashkil etadi.

2-topshiriqda artikulyatsiya ijodidan yaqin oxshash bo’lgan tovushlarga to’g’ri bajargan bolalar 4 ta (40%) topshiriqni bajarishda xatolikka yo’l qo’ygan 3 ta (30%) bolalarni tashkil etsa, topshiriqni bajara olmagan 1 ta (10%) ni tashkil etadi.

3-topshiriq bo’yicha Paronim so’zlarni qaytarish 12 ta bola qatnashib to’g’ri bajargan bolalar 3 ta (30%) ni logoped yordamiga tayangan 4 ta (40%) bola bo’lsa topshiriqlarni bajarishda xatolarga yo’l qo’ygan bolalar ham 4 ta (40%) ni topshiriqni bolalar bajargan 1 ta (10%) ni tashki etadi.

4-topshiriq ko’makchilarni to’g’ri ishlatish (bilan-uchun) tovushlar bilan boshlanadigan buyumlarga oid ajratishda 10 ta bola qatnashib 3 ta (30%) bola logoped yordamiga 5 ta (50%) bola yordamida topshiriqni bajarishda xatolarga yo’l qo’yganlar 3 ta (30%) bola bo’lsa topshiriqni bajarishdan voz kechgan yani 1 ta(10%) bolani tashkil etadi

5-topshiriq bo’yicha aytilgan topshiriqlarni boshqa topshiriqlar qatoridan ajratishda 12 ta boladan 3 ta (30%) bola topshiriqni to’g’ri bajardi 6 ta (60%) bola logoped yordamiga muxtoj bo’ldi 3 ta (30%) bolalar topshiriqni bajarishda xatoliklarga yo’l qoydilar, topshiriqni bajara olmagan bolalar bo’ladi.

NTR bolalarni nutq tekshirish jarayonida nutqini qanday darajada rivojlanganligini, fonematik idrokni past darajada rivojlanganligini guvoxi bo’ldik.

NTR bolalarniung fonemati idrokini tekshirish natijalari

Nutqi to’liq rivojlanmagan bolalar nutqining Grammatik xolatini tekshirish natijalari.

Bolalarga quyidagi ko’plik va birlik shaklidan keyin ot va fellarni tushuntirishni tekshiriganimizda 10 ta bolalar sonidan topshiriqni to’g’ri bajargan 2 ta (20%) bo’lib 3 ta (30%) xatolarga yo’lqo’ygan bolalar bo’ladi. 5 ta (50%) bolalar logoped yordamiga tayangan xolda javob berdilar 2 ta (20%) bola topshiriqni bajara olmadi.

-Ot turkumlaridan sozlarida kichiraytirish, erkalatish bo’yicha so’zlar xosil qilishda bolalar qiynalishadi 2 ta (20%) xatolarga yo’l qo’ydi 4 ta (40%) bola logoped yordami bilan bajarishdan 5 ta (50%) vazifani bajarishdan bosh tortdi.

-Ot turkumlaridagi so’zlarida sifat yasash shaxslarga moslab qo’llash (sariq-sabzi, achchiq-piyoz, sersuv-olma) (“jo’ja” kichkina, sariq, momiq yumshoq) kabi topshiriqlarni berganimizda 10 ta boladan 2 ta (20%) to’g’ri javob berdi, 2 ta (20%) bola xatolarga yo’l qo’ydi 5 ta (50%) bola logoped yordami bilan javob berdi. 3 ta (30%) topshiriqni bajara olmadi.

-Ko’makchilarni to’liq to’play olish so’zlarni bir-biri bilan bog’lash ishlatiladi berilgan savollarga 10 ta boladan 1 ta(10%) to’g’ri javob berdilar 5 ta (50%) biolalar logoped yordamida javob berdilar.

-So’zlardan sodda va qo’shma tuzish bo’yicha vazifa berishganda va rasmlarga qarab hikoya qilish ifodali so’zlab berish kabilardir. 10 ta boladan 2 ta(20%) vazifani to’g’ri javob berdi 6 ta (60%) xatolikka yo’l qo’ydi 1 ta (10%) bola vazifani bajara olmadi. Yuqoridagi natijalardan malum bo’ldiki bolalarda nutqning grammatika tomoni yaxshi rivojlanmagan.

Nutqi to’liq rivojlanmagan bolalar nutqning grammatik xolatini o’rganish natijalari.

Grammatik xolatni tekshirish bo’yicha topshiriqlar	Bolalar soni	Topshiriqlarni to’g’ri bajardi	Xatolarga yo’l qo’ydi	Logoped yordamiga tayandi	Bajara olmadi
1. Ko’plik va birlik shaklida kelgan ot va fellarni tushunish daraxt-daraxtlar	10 ta	2 ta(20%)	3ta (30%)	5ta (50%)	2(20%)
2.Ot turkumidan fellardan kichraytirish erkalatish xosil qilish	10 ta	2 ta(20%)	4ta (40%)	5ta (50%)	1ta(10%)
3. Ot bilan sifatni birga shaxsga moslab qo’llsh kichkina, katta, momiq, yumshoq	10 ta	2 ta(20%)	5ta (50%)	3ta (30%)	2ta(20%)
4. Ko’makchilarni to’g’ri ishlatish (bilan-uchun)	10 ta	1 ta (10%)	5ta (50%)	5ta (50%)	1ta (10%)
5. Gaplardan soda va qo’shma gap tuzish tasvirlarga qarab hikoya qilib berish	10 ta	2 ta(20%)	6ta (60%)	5ta (50%)	----

Maktabgacha yoshdagi bolalarning nutqini tekshirishda asosiy diqqat bog’langan nutq malakalarini bor-yo’qligini aniqlashga, aktiv va passiv lug’at boyligi, nutqning grommatik qurilishining shakillanish darajasiga, talaffuz malakalari hamda fonematik idrokni qay darajadaligini aniqlashga qaratiladi.