А. Рахмонов, Ё. Жуманазаров, С. Акбаров ёш даврлари психологияси

Ўсмирларда характер хислатларининг таркиб топиши. 
Ўсмирлик ёшида характер ҳамда 
унинг ижобий, салбий хислатлари анча тез ўса бошлайди. Ўсмирда таркиб топаётган характернинг 
бирмунча типик хислатларига тўхтаб ўтамиз. 
Жамоавий. 
Ўсмирларда ўз ўртоқлари жамоасида бўлиш, тенгқурлари билан муносабат 
боғлаш ва умумнинг қизиқишлари билан яшаш эҳтиёжлари аниқ кўринади. Баъзан ота-оналарнинг 

---

64 
ўсмирларни ўз ўртоқларидан ажратиб қўйишга интилишлари ғайри табиий ҳол бўлиб ҳисобланади 
ва бу кўнгилсиз оқибатларга олиб келади. Мақсадга интилиш, интизомлилик, жамоа талабларига 
бўйсуна билиш ва жамоа олдида жавоб бериш каби қимматли фазилатлар фақат жамоада таркиб 
топади, жамоа аъзолари ўртасидаги умумий фаолият процессида дўстлик ва ўртоқлик муносабатлари 
вужудга келади, бирдамлик туйғулари ва шахсий қизиқишларни жамоа қизиқишларига 
бўйсундириш хислатлари пайда бўлади. 
Ўсмир ўзини жамоа аъзоси деб, шахс деб билади, шу сабабли ўзини англашнинг бундай янги 
томонларини қўллаб-қувватламоқ ва ўстирмоқ лозим. Ўсмир ўзини бошқа ўртоқлари билан 
солиштирган ҳолда, фақат бошқалар тўғрисидагина эмас, балки ўзи тўғрисида ҳам ҳукм чиқаришга 
ўрганади. Лекин бу ҳамма вақт ҳам тўғри чиқа бермайди. Ўсмирнинг ўз-ўзига баҳо бериши барқарор 
эмас: у баъзан ўзига юқори баҳо беради, баъзан эса кам баҳо бериб, ўзининг қандайлигини 
билолмайди. 
Баъзан ўсмирларда, оилада нотўғри тарбия олиш натижасида индивидуаллилик ва худбинлик 
хусусиятлари кўринади. Ўсмирлар кўп вақт ўзларининг шахсий муваффақиятларини, ўз 
қулайликларини биринчи қилиб қўядилар. Агар оила халақит бермаса, ўсмирдаги бундай салбий 
томонлар жамоада муваффақиятли равишда йўқ бўлиб кетади. 
Мустақиллик. 
Ўсмир ўзининг жисмоний ва ақлий имкониятларини англай бошлаганда, унда 
катта кишилар билан бўладиган муносабатларни ўзгартириш эҳтиёжлари вужудга ке-лади. Ўсиб 
келаётган кишининг муҳим масалаларни мустақил равишда ҳал этиш ҳуқуқига эга бўлгиси, ўз 
шахсий қарашларини (гарчи улар катта бўлмасада) айтгиси, ўзларининг ишончларига (гарчи бу 
ишончлари мустаҳкам бўлмаса ҳам) амал қилгиси келади. Умуман, ўсмирда янги характер хислати 
мустақиллик вужудга келади. Мустақиллик фаолияти процессида ижобий ёндашишни ва 
ташаббускорликни талаб қилувчи ишларни бажариш истаги пайдо бўлади. Ўсмирдаги бундай 
хислатни тарбияламоқ зарурдир. Ўсмирларнинг мустақилликка интилишларига эътиборсизлик 
билан қараш мутлақо мумкин змас, ўсмирларни шундай шароитда ўстириш керакки, бунда ўсмир ўз 
ташаббусини кўрсатадиган бўлсин. 
Мустақилликнинг ўсиши учун ўқиш фаолияти катта аҳамиятга эгадир. Ўсмир мустақил 
фикрлашга, излашга ва тўғри йўлни топишга ўрганмоғи лозим.