А. Рахмонов, Ё. Жуманазаров, С. Акбаров ёш даврлари психологияси

ёш даври психологияси турли ёшдаги инсонларнинг (жинсларнинг) психик 
ривожланиши, психик хусусиятлари ва буларнинг ўзига хос омиллари, мезонлари ҳамда 
механизмлари ҳақидаги фандир. 
Шунингдек, у муайян ёшдаги инсонларнинг фақат ўзига хос 
хусусиятларини ҳам ўрганади. Шунинг учун ижтимоий ҳаётда, таълим ва тарбияда, гуруҳлар ҳамда 
жамоаларда, ишлаб чиқаришда, оилавий муносабатларда ёш даврлари психологияси алоҳида ўрин 
тутади. Инсон шахсининг таркиб топиши ва билиш жараёнларининг ривожланиши муаммосини 
инсон психикасининг ривожланиши қонунларини ҳисобга олмай оқилона ҳал қилиб бўлмайди. 
Шунинг учун ҳозир «инсон омили» масаласи долзарб мавзуга айланди. 
Ёш даврлари психологияси инсон психикасининг ривожланиш қонуниятлари ва хусусиятлари 
ҳамда шу ривожланишнинг босқичлари тўғрисидаги фандир. 
Ёш даврлари психологиясининг асосий вазифаси шахснинг камол топиши қонуниятлари ва 
турли ёш давридаги одамларда вужудга келадиган психик фаолият, холат ва шарт-
шароитларнинг ўзаро таъсири хусусиятларини аниқлашдан иборатдир. 
Ёш даврлари психологияси ана шу вазифани ҳал қилиш билан амалий мақсадларни рўёбга 
чиқаради: таълим-тарбия ишларини такомиллаштиришга ёрдам беради, моддий неъматлар ишлаб 
чиқаришнинг самарадорлигини оширишга, миллатлараро муносабатларни яхшилашга, шахслараро 
мулоқотни тўғри йўналтиришга, жамоада ижобий психологик иқлим яратишга, узоқ, умр кўриш 
сирларини очишга, оилавий муносабатларни мустаҳкамлашга, ажралишларнинг олдини олишга 

---

4 
хизмат қилади. Камолотнинг турли даврларидаги инсоннинг ёш ва жинсий хусусиятларини ҳисобга 
олмай туриб юқоридаги вазифаларни ҳал қилиб бўлмайди. 
Мазкур психология фанининг соҳаси алоҳида предмет сифатида XIX асрнинг бошларида 
вужудга келган, лекин дастлабки илдизи қадимги юнон маданиятига бориб тақалади. Унинг 
предмети ва қонуниятлари тўғрисида жаҳон психологияси оламида турли қарашлар ва назариялар 
мавжуд. Уларнинг жуда кенг тарқалганлари биогенетик (В. Штерн), социогенетик (К. Левин), 
бихевиористик (Э. Торндайк), психоаналитик (3. Фрейд) назарияларидир. Шунингдек, илмий 
методларга асосланиб тадқиқотлар олиб борган олимлар ҳам жуда кўП. Улар тўғрисида кейинги 
саҳифаларда тўхталинган. 
Ёш даври психологиясининг мустақил фан сифатида ажралиб чиқишига қуйидаги