А. Рахмонов, Ё. Жуманазаров, С. Акбаров ёш даврлари психологияси

Қобилиятнинг ўсиши. 
Шахснинг индивидуал хусусияти бўлган бевосита қизиқишларнинг 
пайдо бўлиши, теварак-атрофдаги ҳодисаларга онгли ва актив муносабатда бўлиш хислатларининг 

---

65 
ҳосил бўлиши, мустақил ижодий тафаккурнинг ўсиши натижасида ўсмирлик ёшида фаолиятнинг 
бирор тури бўйича қобилиятлар анча аниқ кўрина бошлайди. 
Ўсмир ёшидаги болаларда математик қобилият математик ижодиёт сифатида намоён 
бўлмайди, албатта. Лекин болаларнинг мураккаб, оригинал математик масалаларни ҳал 
қилишларини, теоремаларни исбот қилишда «янги усул» топишларини, алгебраик формулаларни 
келтириб чиқаришларини маълум маънода математик ижодиёт деса бўлади. Математикада шундай 
«ижодиёт» кўрсатадиган ўсмирлар математик материалларни умумлаштириш, бунда якка ва умумий 
ҳолатни кўра билишни, бир математик ҳисоблашдан иккинчисига тез кўча билиш, масалани 
ечишнинг турли йўлларини топа билиш ва бунда ихтирочилик хусусиятини намоён қилиш каби 
қобилият белгиларини кўрсатадилар. 
Ўсмирларнинг конструктив техник қобилиятлари механизм ва техник қурилмани ҳам 
синтетик, ҳам аналитик томондан тўғри идрок қилишни билиш ва унинг аҳамиятини тушунишдан 
иборат бир қатор қобилиятларни ўз ичига олади. Конструктив-техник фаолиятга қобилиятли бўлган 
ўсмирга ўз билимларини. амалий масалаларни ечишга қарата олиш хусусияти хосдир. 
Ўсмирларнинг музикага ва бадиий тасвирлашга бўлган қобилиятлари фақат муайян кўникма 
ва малакани осон ва тез, ўзлаштиришдагина эмас, балки мустақил равишда музика асарларини 
яратиш ва расм чизишга бўлган эҳтиёжларида ҳам намоён бўлади. Бу ёшдаги болаларнинг яратган 
музика ва чизган расмлари уларда дунёқарашнинг қандай таркиб топганлигини ва ҳаётга 
муносабатини ифодалаб беради. 
Адабиётдан қобилиятли ўқувчилар ўзларининг эстетик идроклари, бундан сюжет тузишда 
фойдалана билишлари ва эмоционал ифодали нутқлари билан ажралиб турадилар. Ўсмирларнинг 
адабий ижодиёти уларнинг ҳаёт ва табиат тўғрисидаги бевосита, аниқ идрокларини акс эттиради. 
Шу сабабли қобилиятнинг намоён бўлиши учун ҳар хил фан, меҳнат тўгараклари қандай 
муҳим аҳамиятга эга бўлса, қобилиятни ўстириш учун ҳам шунча аҳамиятлидир. Ҳар бир ўқитувчи 
ўз олдига дарсда ўқувчилар қобилиятини максимал даражада ўстириш, фақат қобилиятли болаларга 
эмас балки ҳали қобилиятлари намоён бўлмаган ўқувчиларга ҳам алоҳида эътибор бериш 
вазифасини қўймоғи керак.