А. Рахмонов, Ё. Жуманазаров, С. Акбаров ёш даврлари психологияси

Ўсмирларда ироданинг ўсиши. 
Ўсмирнинг ўтиш даври ёши ироданинг ўсиш даври бўлиб 
ҳам саналади. Ирода, маълумки, белгиланган мақсадга эришишдаги қийинчиликларни енга билишда 
намоён бўлади. 
Юқорида айтилганидек, ўсмирнинг олдида кўп вазифалар туради, бунда ўсмир 
қийинчиликларни енгишга қобил бўлсагина, ана шу вазифаларни тўла ҳал қила олади. 
Ўсмирларнинг чиниқиши ҳам, вояга етиши ҳам фаолиятни бажариш орқали бўлади. Демак, вазифа 
фаолиятни тўғри ташкил этишдан иборатдир. Аввал қайд қилганимиздек, ўсмир мактабда ўқир экан, 
унинг олдида вазифалар туради, у шу вазифаларни улар қанчалик қийин ва мураккаб бўлмасин, 
бажариши керак. 

---

62 
Шунинг учун ўсмирларда иродани таркиб топтиришга шундай раҳбарлик қилиш зарурки, 
ўсмир ҳар қандай мақсадга эришиш мумкинлиги тўғрисидаги ишончни йўқотмасин. 
Қийинчиликларни енгишда ўсмирга ёрдам бериш зарурдир. Ўсмирга ўз олдига ўзининг кучи 
етадиган вазифаларни қўйишига ёрдам бериш ва унинг бу вазифаларни муваффақиятли 
бажарганлигини ҳамма вақт қувватламоқ керак. 
Иродани тарбиялаш билан биргаликда доимийлик принципига ҳам амал қилмоқ 
лозим. Шундай ҳам бўлади, ўсмир ўз сўзида туриб олади, бу шунчаки қайсарликдир. Шу билан 
бирга, ўсмирнинг қайсарлиги кичик мактаб ўқувчиларининг қайсарлигига қараганда ижобий 
моҳиятга эга. Ўсмирнинг қайсарлиги энг аввало боланинг ўсмирлик ёши хусусиятини ҳисобга 
олмай, унга педагогик таъсир этишни қўллаш ва нотўғри тарбия бериш натижасида пайдо бўлади. 
(Бунга 1-курс студентларидан бири аниқ мисол келтириб, шундай дейди: «Эсимда, яқин кишиларим 
хатоларимни менга айтганларида, ўз хатоларимни била туриб, уларнинг олдида айбимни бўйнимга 
олиш мен учун катта фожиа бўлар эди. Уларнинг ҳақлигини жуда яхши англаб турган бўлсам ҳам, 
лекин уларнинг олдида иқрор бўла олмадим. Менга шундай туюлган экан, агар мен ўз хатоимни 
бўйнимга олсам, мен уларнинг олдида бўлмагур бир одам бўлиб қоламан, бу эса жуда фожиали эди. 
Шундан қутулиш учун ҳам мен қайсарлик қилар эдим, буни ўзимгина билар эдим, буни фақат бир 
кишига айтишга рози эдим, бу ҳам ҳамма вақтда эмас») 
Иродани тарбиялашда ўз-ўзини тарбиялаш катта роль ўйнайди, бунга эҳтиёж ўсмирлик ёшида 
пайдо бўлади. Ўсмирлар ўз олдига маълум талабларни қўймоғи мумкин, улар ўзларига танқидий 
қарашга қобилдирлар, ўзлари идеал деб ҳисоблаган хислатларни тарбиялашга интиладилар. Бироқ 
киши ўз-ўзини тарбиялашга кейинроқ, етуклик ёшида, чинакам интилади.