A. Ǵofirov, G. Qdırbaeva

Toǵaydan xalıq xojalıǵında paydalanıw
Ádetke kóre toǵaydan paydalanıw úsh túrli baǵdardan ibarat: bas (tiykarǵı), orta (aralıq) hám jandas (járdemshi). Bas paydalanıw – bul terekler otırǵızılıwınan pisip – jetisken aǵash alıw, ortasha paydalanıw – toǵay tereklerin tárbiyalaw, olarǵa islew beriw (yaǵnıy putaw, kesiw hám basq.). Toǵay tereklerinen ortasha paydalanıwdı ámelge asırıw arqalı tayarlanatuǵın aǵashlardıń yarımınan kóbin alıw múmkin. Qorǵalatuǵın toǵay terekleri (toǵay parkleri, kurortlardaǵı toǵaylar, jol suw derekleri jaǵasındagi toǵay terekleri) otırǵızılıwında ortasha islew beriw pisip jetisken toǵay tereklerinde de otırǵızılıwı múmkin. Toǵay tereklerinen ximiya sanaatında paydalanıladı hám olardı qayta islew nátiyjesinde hár - qıylı ónimler alınadı. Toǵay aǵashı cellyuloza beredi, onnan qaǵız, karton, uksus kislotası, dubil zatı, degot, kómir hám basqalar alınadı.
Gidroliz sanaatında toǵay aǵashınıń shıǵındıları (qırındı, kepek, mayda otın) dan keń paydalanıladı. Olardan sharwa mallarına beretuǵın azıq ashıtqısı, etil spirti, suyıq kómir kislotası, qurǵaq lingin sıyaqlılar alınadı.
Toǵaydan jandas paydalanıw degende onnan sharwa ushın jaylaw hám pishenzar sıpatında paydalanıw, ol jerde ań awlaw, pal hárre qoyıw, zamarrık, dárilikler shiyki zatın, miyweler toplaw túsiniledi.

Óz betinshe úyreniw ushın sorawlar

1. 
   Toǵay qanday túsinikke iye?
   
2. 
   Toǵay tábiyatı qanday quramlıq bólimlerdan quralǵan?
   

3. Terekler ósimliginiń biologiyasına neler kiredi?

3. 
   Terekler qanday túrkimlenedi?
   
4. 
   Toǵay ekologiyası degende neni túsinesiz?
   
5. 
   Toǵaydıń atmosferaǵa, jaqtılıqqa, jıllılıqka hám ıǵallıqqa tásiri.
   
6. 
   Toǵaydıń topıraqqa, mikroorganizmlerge hám faunaǵa tásiri.
   
7. 
   Toǵaydıń dúzilisini túsindiriń.
   
8. 
   Toǵaydıń insan ómirindegi roli neden ibarat?
   
9. 
   Halq xojalıǵınıń qaysı tarmaqlarında toǵay ónimleri keń paydalanıladı?
   
10. 
    Toǵaydan paydalanıwdaǵı jańa baǵdarlar qaysılar?
    
11. 
    Temuriylar dáwirinde qanday baǵlar qurılǵan?
    
12. 
    Ózbekistan Respublikası aymaǵında toǵay xojalıǵınıń maydanı qansha, toǵay menen bánt bolǵan?