A. Ǵofirov, G. Qdırbaeva

Melioraciya hám kóklemzarlastırıw tarawında paydalanatuǵın tiykarǵı toǵay terekleri hám puta ósimlikleriniń klassifikaciyası
Toǵay terekleri hám putalar tómendegi tiykarǵı násillik toparlarǵa bólinedi: bas násiller, joldas násiller hám putalar.
Olardıń hár biri násiller toparı shegarasında al`favit tártibinde tiykarǵı morfologiyalıq belgileri hám kóbeyiw usılları, ekologik ózgeshelikleri boyınsha xarakterlenedi. Tereklerdiń ósetuǵın orın (rayon) ları hám toǵay melioraciyasında paydalanıw usınısı beriledi. Tereklerdiń biyikligi, ósiw tezligi hám jasaw múddetleri optimal shárayat mısalında berilgen.
Ayırım násiller tolıq úyrenilmegenligi sebepli jasaw múddeti berilmegen. Tereklerdiń ósiw tezligi maǵlıwmatı birinshi 10 jıllıq boyınsha berilgen, bul maǵlıwmat toǵaylardı shólkemlestiriwde júdá úlken áhmiyetke iye.
Terekler:
1. Aq akaciya. Biyikligi 25 metrden artıq, diametri 1 m., 70-80 jıl jasaydı shaqa japıraǵı (kronası) názik, japıraqları pár sıyaqlı, gúlleri aq, shırmawıq bolıp asılǵan. Tez ósedi, tuxımınan kóbeyedi. Jaqtılıq hám temperaturanı súyedi, qurǵaqshılıq hám shorlanıwǵa shıdam beredi. Jarlıq hám dara (balka) lardı toǵaylastırıwda qımbat baha esaplanadı. Ixota terekleri polosalawda keń paydalanıladı. Watanı – Arqa Amerika.
2. Vyaz. Pársıyaqlı shaqalı qaraaǵash. Biyikligi 15 – 20 m, 35-50 jıl jasaydı, shartárizli shaqajapıraqlı, tuxımınan kóbeyedi, jaslıǵında tez ósedi, ihota terekleri polosasında hám kóklemzarlastırıwda keń paydalanıladı. Tábiyiy shárayatta Orta Aziyada ósedi
3. Gledichiya (úsh tikenli). Biyikligi 25 – 30 m., diametri 60-70 sm; shaqa japıraǵı jayılǵan, nafis, 20 jasqa shekem ósedi, jasaw múddeti 100 jıldan artıq, tuxımınan kóbeyttiriledi, toǵay terekleri sızılmasında paydalanatuǵın terekler ishinde eń jaqsısı. Watanı – Arqa Amerika
4. Aq tal. Biyikligi 20 – 30 m., keń hám sheńber tárizli, shaqajapıraqlı. Tez ósedi, 80-100 jıl jasaydı, qálemsheler arqalı kóbeytiledi.
5. Ǵoza teregi. Biyikligi 25 m., 10 jılda 6 metrge ósedi. 300-400 jıl jasaydı, shaqajapıraǵı shartárizli. Tábiyiy toǵaylarda Orta Aziya tawlarında ósedi. Ónimi hám aǵashı eń qımbat baha esaplanadı. Ulıwma jer sharında eń qımbatbaha terek. Tiykarınan sanaat baǵshılıqta hám toǵay terekleri sızılmasında paydalanıladı.
6. Aq terek. Biyikligi 25-30 m, 100 jıldan artıq jasaydı. Azıqqa bay, ıǵallı topıraqlarda jaqsı ósedi. Kóbirek toǵayshılıqta paydalanıladı. Toǵay terekleri otırǵızılıwında bolsa jarlıqlar hám dáryalar jaǵasında paydalanıladı. Tábiyiy shárayatta dár`ya hawızlarında tegislik hám taw janbawırlarında ósedi. Orta Aziyada jasaydı.