A. Ǵofirov, G. Qdırbaeva

Toǵay ekologiyası. Toǵaydıń tásiri iyelegen maydanǵa ǵana emes, bálki oǵan jaqın jaylasqan aymaqqa da tásir qıladı. Bul toǵay melioraciyasında keń paydalanıladı.
Toǵay hám atmosfera. Fotosintez processinde korbonat anigidrid gazi ózlestiriledi, kislorod dem alıwda paydalanıladı. Bir gektar toǵay bir kúnde 220 – 280 kg ózine sińdiredi hám 180 – 220 kg kislorod ( ) ni ajıratadı. Atmosferada úziliksiz kislorodtıń zapası tiklenip turadı. Ósimliktiń japıraǵı hám basqa organları jasaw processinde atmosferaǵa ushatuǵın biologik aktiv zat – fitocidlerdi shıǵaradı.
Toǵay hám jaqtılıq. Jaqtılıq energiyasi ósimlikler tárepinen organik zatlardı sintez qılıw ushın zárúr (fotosintez). Quyash jaqtılıǵınıń intensivligi maydannıń keseliligi yamasa onı tik jarıtqanda 70 – 85 mıń lyukske jetedi, fotosintez bolıwı ushın bolsa tereklerge maksimum 20 – 25 mıń lyuks kerek. Japıraqlardaǵı xlorofill tiykarınan qızıl hám kók – fiolet nurlardı ózine aladı, jasıl reńlerdi bolsa qaytaradı (sonıń ushın da japıraqlar jasıl boladı).
Toǵay hám jıllılıq. Jerdegi tiykarǵı derek - quyashtıń nurlanıwı. Maydanǵa jıllılıqtıń keliwi hám ketiwi quyashtıń gorizontqa salıstırmalı biyikligi, kúndiz hám túnniń uzınlıǵı menen baylanıslı. Quyash nurınıń vertikallıqtan awısıwı orınnıń geografik keńligin xarakterleydi (0⁰ ekvatorda hám 90⁰ polyusta). Orınnıń keńligi menen ósimliklerdiń ıqlım poyasları da tábiyiy zonaları baylanısqan. Toǵay zonasınıń arqadaǵı shegarası iyul` ayınıń 10⁰ li izotermasına tolıq mas keledi.
Toǵay hám ıǵallıq. Toǵaydıń keńeyiwi aymaqtıń ıǵallıǵı menen óz-ara baylanısqan. Toǵay iyelegen aymaǵınıń suw rejimine kúshli tásir kórsetedi. Qálegen jer uchastkasinıń suw balansın tómendegi teńlema arqalı kórsetiw múmkin: O = I + S. Yaǵnıy atmosferadan kelgen jawın (O) puwlanıwǵa (I) hám suwdıń aǵıwına (S) sarıplanadı.
Toǵay hám topıraq. Topıraqtıń ónimdarlıǵı menen toǵaydıń quramı, forması hám ónimdarlıq dárejesi baylanıslı. Topıraq bolsa óz gezeginde kóbirek ósimlikler, sonıń menen birge tereklerdiń de – iskerliginiń ónimi esaplanadı.