A. N. Valiyev, B. R. Haqberdiyev, N. X. Gulomova, Z. A. Boboyeva

Boltli birikmalar;
1.2. Shpilkali birikmalar;
1.3. Vmtli birikmalar;
1.4. Shurupli birikmalar;
1.5. Truba rezbali birikmalar.
2. Shtiftli birikmalar.
2 .1. Silindrik shtiftli birikma;
2.2. Konus shtiftli birikma.
3. Shponkali birikmalar.
3.1. Prizmatik shponkali birikmalar;
3.2. Segmentsimon shponkali birikmalar;
3.3. Ponasimon shponkali birikmalar.
83

---

4. Kulachokli birikmalar (Кулачковое соединение).
5. Shlitsali birikmalar.
6. Shplintli birikmalar.
Ajraladigan birikmalar 
qo ‘zg'aladigan
va 
qo ‘zg'almaydigan
bo'ladi. 
Birikma detallari bir-biriga nisbatan harakat qilsa, 
qo ‘zg 'aladigan birikma
deyiladi. Birikma detallari bir-biriga nisbatan qo‘zg‘almasa, y a’ni ular 
o ‘zaro mustahkam biriktirilgan bo‘lsa, 
q o ‘z g ‘almas birikma
deyiladi. 
Q o‘zg‘aladigan birikmalarga 
shponkali, shlitsali, shpindelli, vintli
birikmalar
kiradi. Qo‘zg‘almaydigan birikmalarga 
boltli, shpilkali, vintli,
fitingli birikmalar
kiradi.
Joriy nazoratda fanning o ‘qitiladigan har bir mavzusi yuzasidan 
talabaning kundalik o'zlashtirish jarayoni tekshiriladi, nazorat qilinadi va 
tahlil olib boriladi. Buning asosida o'qituvchi keyingi pedagogik faoliyatini 
rejalashtiradi. Chizmachilik fanining o‘ziga xos xususiyatlaridan biri 
uning mavzularini o‘rganayotgan kishiga ikki karra yuklama qo‘yishidir. 
Ya’ni o ‘rganuvchidan mavzuni nazariy jihatdan o‘zlashtirish bilan 
birgalikda unda bayon etilgan grafik amallami bajara olishni, detal yoki 
buyumlaming chizmalarini taxt qilishni, buyumning berilgan chizmalarini 
o‘qishni bilishi talab etiladi.
Ajraluvchi birikmalar mashina detallarini bir-biri bilan biriktirishda 
keng qo'llaniladi. Ishlab chiqarishda ajraluvchi birikmalaming chizmalarini 
taxt qilishga to‘g ‘ri keladi.
C hizm achilik fani ishchi o 'q u v dasturining «M ashinasozlik 
chizmachiligi» bo‘limida ajraluvchi birikmalar bo‘yicha talabalar bajarishi 
lozim bo‘lgan quyidagi grafik vazifalar belgilangan.
1. Boltli birikma ish chizmasini bajarish.
2. Shpilkali birikma ish chizmasini bajarish.
3. Vintli birikma ish chizmasini bajarish.
4. Shrupli birikma ish chizmasini bajarish.
5. Trubali birikma ish chizmasini bajarish.
Ushbu mazmundan kelib chiqqan holda shuni xulosa qilish mumkinki, 
ajraluvchi birikmalaming ish chizmasini bajarish uchun, aw alo, biriktirish 
detallarining chizmasini bajarishni bilish lozim bo‘ladi. Ya’ni ajraluvchi 
birikmalar ish chizmasini bajarish uchun biriktirish detallaridan bolt, gayka, 
shayba, vint, shurup, shpilka uyasi, fitinglaming parametrik formulalarini,
84

---

chizmachilik ma’lumotnomalaridagi maxsus jadvallardan foydalana olishi 
lharl. Biriktirish detallari aw algi paragrafda bayon etildi.
6.1. Boltli birikm a