S O ‘Z B O SH I
M am lakatim izda m ustaqilligim izning dastlabki
yillaridan boshlab
har bir sohada sobitqadamlik bilan ish yuritish boshlandi, binobarin ta’lim
sohasida ham. Ayniqsa, so‘ngi yillarda umumiy o‘rta, kasb-hunar va oliy
ta’limni tubdan isloh qilish va uni rivojlantirishga, jam iyatda o ‘qituvchi va
ustozlaming mavqeyini, obro‘yini yanada ko ‘tarish masalalariga shaxsan
davlat rahbarining tashabbusi bilan katta e’tibor qaratilmoqda. Masalan,
2017-2021 yillarda 0 ‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor y o ‘nalishlari bo‘yicha
H arakatlar strategiyasida
«Yoshlarga oid
davlat siyosatini takomillashtirish, jum ladan, jism onan sog'lom , ruhiy
va intellektual rivojlangan, mustaqil fikrlaydigan, qat ’iy hayotiy nuqtayi-
nazariga ega, Vatanga sodiqyoshlam i tarbiyalash, demokratik islohotlarni
chuqurlashtirish va fuqarolikjam iyatini rivojlantirish jarayonida ularnuig
ijtimoiy faolligini oshirish
» kabi vazifalar qo‘yildi’.
Bunday intellektual salohiyatli m utaxassislam i
voyaga yetkazishda
m uhandislik grafikasi fanlarining ham o ‘z o ‘m i va am aliy ahamiyati
mavjud. Inson faoliyatining deyarli hamma sohalari uchun zarur b o ‘lgan
chizm alam i o ‘qish va bajarish ishlari qanchalik m ukam m al b o ‘lsa,
shunchalik o ‘zi uchun qulay bo ‘lgan bilish vositasiga ham ega b o‘ladi.
Shunga asosan hozirgi zamon ishlab chiqarishida chizmaga g ‘ oyat katta
e ’tibor berilib, unga bir qator talablar ham qo‘yilmoqda. Bu talablarning
barchasini bilish va chizm ani bajarishda qabul qilingan turli belgilam i,
qoidalami o ‘zlashtirish va uni tushunish, albatta,
maxsus tayyorgarlikni
hamda mukammal grafik savodxonlikni talab qiladi.
Demak, chizm alar chizish va grafik m asalalam i yechishni har bir
inson, ayniqsa, ishlab chiqarish bilan b o g‘liq b o ‘lgan mutaxassis yaxshi
bilishi, uni o'zlashtirgan bo‘lishi lozim. Bu esa, ta’lim tizimida har bir ta’
lim yo'nalishlari va sohalariga m o‘ljallangan fan va maxsus kurslar, asosan,
chizmachilik fanini o ‘rganish va o'zlashtirish orqali amalga oshiriladi.
1 http:strategy.regulation.gov.uz.
3
Chizma - qayta tiklanish xususiyatiga ega b o ‘lgan konstruktorlik
hujjatidir. Ya’ni, buyumning aniq shakli buzilmagan holda va o ‘lchamlarini
t o ‘liq k o 'rsa ta oladigan tekislikd ag i k o ‘rinishidir. M azkur chizm a
asosida
buyum ni qayta tiklash, tayyorlash m um kin b o ‘ladi. B unday
chizmalami tuzish va uni o ‘qish qoidalari chizmachilik fanida o ‘rganiladi.
Chizmachilik fani m azm uniga ko ‘ra quyidagi beshta bo ‘limdan iborat:
«Geometrik chizmachilik», «Proyeksion chizmachilik», «M ashinasozlik
chizmachiligi», «Qurilish chizmachiligi», «Topografik chizmachilik».
Talabalar, sizlar chizm a geom etriya fanida figuralarni m atem atik
nuqtayi nazardan nazariy o ‘rganasizlar. Chizm achilik fanida esa ularni
tekislikda chizish yo ‘ li bilan amaliy о ‘ rganasizlar. Shuning uchun geometrik
figuralarni avval nazariy bilim olish y o ‘li bilan so‘ngra, chizm alarini
amalda chizish orqali anglash maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Demak, chizmachilik fanining grammatikasi
chizma geometriya deb
qaralsa, chizma geometriyaning asosi geometriya fani ekan.
Har bir konstruktor u yoki bu buyumni loyihalash jarayonida o ‘zining
eng oliy darajasi - ijodiy faoliyatini ishga solishda, a w a l geometriyadan
olgan bilim larini hisobga olgan holda eng optim al qaror qabul qiladi.
Chunki har bir loyihalanayotgan buyumda texnik, texnologik va iqtisodiy
masalalar shartlarini hisobga olishga to ‘g ‘ri keladi.
M a ’Iumki, har qanday ixtiro qilinayotgan buyum ning turli grafik
ta sv irla ri c h izilad i, m u stah k am lilig i va ch id am lilig i
faqat uning
geometriyasi orqali matematik modellash y o ‘li bilan aniqlanib, sinovdan
o ‘tkaziladi.
B o‘lajak texnika mutaxassisi, chizmachilik fani o ‘qituvchisi, istalgan
soha vakili, hattoki oddiy bir inson ham buyum larning chizm asidan
uning
ishlash prinsipi, undan foydalanish va iloji bo ‘lsa, uni ta’mirlashni
bilishi lozim. Buning uchun mutaxassis grafik savodxon bo ‘lishi kerak.
Chizmachilik fani o'quvchi va talabalami grafik savodxonlikka o ‘rgatadi.
Talabaning fan doirasida egallagan nazariy bilimlari buyumning chizmasini
tuzishga qaratilgan grafik ishlar orqali mustahkamlanadi.
M a sh in a so zlik c h iz m a c h ilig id a n b a ja rila d ig a n g ra fik ish la r
m azm unidan kelib chiqqan holda grafik vazifalam i qanday bajarishga
oid nam unali chizm alar va variantlar to ‘plam iga ehtiyoj mavjud. Shu
maqsadda mazkur o ‘quv qo'llanm a ushbu muammoni hal qilishga amaliy
yordam berishini hisobga olsak, unga zaruriyat mavjudligini ko‘ramiz.
4
T a ’lim y o ‘n a lis h in in g o ‘quv re ja s id a g i c h iz m a c h ilik fan i
2-7-sem estrlarda o ‘qitiladi. Fanning «M ashinasozlik chizm achiligi»
bo'lim i 2 va 3-semestrda haftasiga 4 soatdan, jam i 76 soat o ‘qitiladi.
C hizm achilik fanining «M ashinasozlik chizm achiligi» b o ‘lim i
yuzasidan talaba lOta grafik vazifa bajaradi. Q o ‘llanm ada
ushbu lOta
grafik vazifaning qanday bajarilishiga oid m etodik tavsiyalar, namunali
chizmalar va har bir grafik m asala yuzasidan talabalar uchun individual
variantlar o ‘rin olgan. Shuningdek, talabaning nazariy va amaliy bilimlarini
lekshirishga qaratilgan test savollari ham o ‘rin olgan.
O 'quv qo'llanm ani tayyorlash jarayonida yaqindan yordam bergan
Toshkent Davlat pedagogika universitetining «M uhandislik
grafikasi va
uni o'qitish metodikasi», Andijon davlat universitetining «Tasviriy san’at
va m uhandislik grafikasi» kafedrasi professor-o‘qituvchilariga samimiy
minnatdorlik bildiramiz.
Do'stlaringiz bilan baham: 
