A. N. Valiyev, B. R. Haqberdiyev, N. X. Gulomova, Z. A. Boboyeva

1.2-rasm
Y uzalarning g ‘a d ir-b u d u rlik k lasslari. 
0 ‘zD St 2789:98 da 
yuzalarning 14 ta g ‘adir-budurlik klasslari qabul qilingan. Bunda 1-g‘adir- 
budurlik klassi — eng dag‘al, 14-g‘adir-budurlik klassi esa eng yuqori 
sifatli yuzaga to ‘g ‘ri keladi.
Yuzalarning g ‘adir-budurlik klasslari Ra va Rz parametrlaming sonli 
qiym atlari bilan aniqlanadi. A m alda detal yuzasining g ‘adir-budurlik 
klassi etalonlarda solishtirish yoki maxsus asboblar yordamida aniqlanadi.
D etal yuzasining g ‘adir-budurlik k lassi uning ishlash sharoiti, 
yuzaning ishlash vaqtidagi ahamiyati, texnologik, iqtisodiy va boshqa bir 
qancha faktorlar nazarda tutilgan holda konstruktor tomonidan belgilanadi.
Yuzalarning 6-12 g ‘adir-budurlik klasslari uchun Ra asosiy shkala, 
1-5, 13 va 14 g ‘adir-budurlik klasslari uchun Rz asosiy shkala qilib qabul 
qilingan.
Y uzalarnin g g ‘a d ir-b u d u rlig in i ta sn ifla sh n o rm a lan g a n baza 
uzunligidagi yuzalarda 
Ra
va/? parametrlaming sonli qiymatlari b o ‘yicha 
amalga oshiriladi (
1
.
1
-jadval).
12

---

Yuzalarning g ‘adir-budurlik klasslari
l.l-ja d v a l
Yu­
zalarning
g'adir-
budurlik
klasslari
(sinflari)
Yuzalarning parametrlari, 
mm
hisobida
B
az
a 
u
z
u
n
lig
i 
m
m
Ishlatilish misollari
R
■
R
1
2
3
4
5
1
-
320 dan 160 
gacha
8,0
Press va qaychi bilan kesilgandan 
keyin hosil bo'lgan yuza
2
-
160 dan 80
gacha
Muhim bo‘lmagan detailaming 
birikmaydigan yuzalari, payvand 
choklari yuzalari
3
80 dan 40 gacha
0 ‘rtacha aniqlikdagi bolt, gayka 
yuzalari, faska, ariqcha, galtel 
yuzalari. Ponasimon shponkalar- 
ning tayanch bo‘lmagan yuzalari. 
Korpuslar 
va 
staninalaming 
tayanch yuzalari
4
-
40 dan 20 gacha
Yuqori aniqlikdagi bolt va gayka 
yuzalari, vint va shtift yuzalari. Di- 
ametri 15 mm gacha bo'lgan bolt, 
vint, shpilka uchun teshik yuzalari
5
-
20 dan 10 gacha
2,5
Val, o ‘q, gupchaklar va salnik vtul- 
kalarining ishlamaydigan yuzalari
6
2,5 dan 2,0 
gacha
Porshen yubkasining ichki yuzasi
2,0 dan 1 ,6 
gacha
Tishli g'ildiraklaming ishlamay­
digan yuzalari. Vtulkalar, muftalar, 
salniklaming ishlamaydigan yu­
zalari
2
3
4
5
1,6 dan 1 ,25 
gacha
Tishli g'ildiraklaming gupchagi 
uchun tayanch bo'ladigan tores 
yuzalar. Sirpanish podshipniklari 
korpuslarining ichki yuzalari
7
1,25 dan 1,0 
gacha 
1,0 dan 0,80 
gacha 0,80 dan 
0,63 gacha
8,0
Shpotika va shponka ariqchalari- 
ning ishlovchi yuzalari. Tash- 
qi ko‘rinishiga yuqori talablar 
qo‘yiladigan detailaming yuzalari
13

---

8
0,63 dan 0,50 
gacha
Bolt qopqog‘ining silindrlar bi­
lan jipslashadigan yuzasi. Sferik 
tayanchlaming 
yuzalari, 
shkif, 
tormoz barabanlarining ishlovchi 
yuzalari. Tishli g ‘ildirak, vtulka 
va shunga o'xshash detallaming 
o'tqazish yuzalari
9
0,32 dan 0,25 
gacha
Tirsakli va taqsimlash vallari ishla- 
maydigan bo‘yin yuzalari. Tirsakli 
valda vkladish uchun mo'ljallan- 
gan uyaning yuzasi. Yurgizuvchi 
vintlaming ishlovchi yuzalari. Teb- 
ranma podshipniklar uchun qilin- 
gan val bo‘yinlari va shunga 
o'xshashlar.
10
0,160 dan 0,125 
gacha 0,124 dan 
0,100 gacha 
0,100 dan 0,080 
gacha
2,5
Porshen tubining tashqi yuzasi. 
Porshen barmog‘i uchun bobish- 
kada ochilgan teshiklar yuzasi. 
Uzatuvchi 
vallaming 
ishlovchi 
bo'yinlari. Yuqori tezlikda ishlay- 
digan muhim uzatmalaming sharik 
va roliklari. Podshipniklar uchun 
o'yilgan val bo'yinlarining yuzasi
11
0,080 dan 0,063 
gacha, 
0,063 dan 0,050 
gacha, 
0,050 dan 0,040 
gacha
Tez yuruvchi dvigatellar tirsakli 
va taqsimlash vallarining yuzalari. 
Klapanlaming ishlovchi yuzalari. 
Porshen yubkasining tashqi yuzasi 
va shunga o ‘xshagan detallaming 
yuzalari
12
0,040 dan 0,032 
gacha
Silindr yuzasining ko'zgusi. Por­
shen barmog‘ining tashqi yu­
zasi. 
Podshipniklaming 
sharik 
va 
roliklari. 
Friksionlaming 
ishqalanish yuzalari
13
0,100 dan 0,080 
gacha, 
0,080 dan 0,063 
gacha, 
0,063 dan 0,050 
gacha
0,08
Yuqori tezlikda ishlaydigan muhim
uzatmalardagi sharik va roliklar.
4 va 5-aniqlik sinflari uchun
mo ‘Ijallangan chekli kalibrlaming
о Ichash yuzalari, о ‘rtacha aniqlik
bilan о 'Ichaydigan о ‘Ichash
asboblarining о Ichash yuzalari
14
0,050 dan 0,040 
gacha, 
0,040 dan 0,030 
gacha. 
0,030' dan 0,020 
gacha, 
0,020 dan 0,010 
gacha
Yuqori aniqlik bilan o'lchaydigan 
o‘lchash asboblari va kalibrlaming 
o‘lchash yuzalari (2 va 3-aniqlik 
sinflari). Plitkalaming o ‘lchash yu­
zalari. Yuqori aniqlik bilan o'lchay­
digan plitkalaming o ‘lchash yu­
zalari. Juda muhim detallaming 
ishlaydigan yuzalari
14

---

Shimingdek, bu m ashinasozlik va asbobsozlik sanoatidagi ilg ‘or 
zavodlam ing tozalik klasslarini q o ‘llash tajribalaridan olingan m isollar 
keltirilgan.
Yuzalarning g ‘adir-budurlik xarakteristikasi ularga har xil usullar bi­
lan ishlov berishga bog‘liq.
Detal yuzasining g‘adir-budurligi bilan uning aniqligi orasida, albatta, 
m a’lum b o g ‘lanish bor. Yuqori aniqlik uchun q o ‘llanilgan usul bilan 
ishlov berilgan yuza yuqori darajali g ‘adir-budurlik klassini ham beradi. 
Masalan, abraziv pardozlash chambaragi bilan ishlov berish natijasida 2-3 
aniqlik klassiga va 6-7 g‘adir-budurlik klassiga erishish mumkin. Ammo 
ayrim hollarda yuqori aniqlik klassi talab qilinmasa ham (masalan, har xil 
dekorativ buyumlar uchun) yuqori g ‘adir-budurlik klasslari talab qilinadi.