A. N. Valiyev, B. R. Haqberdiyev, N. X. Gulomova, Z. A. Boboyeva

a).
2-bosqich.
Endi silindrik ochiq teshikka bolt o ‘rnatiladi va shayba 
hamda gaykalar yordamida birikma hosil qilinadi. Bunda bolt va 
silindrik teshik konturlari orasida tirqish (zazor) qoladi. Shuningdek, 
bolt va gaykalami soddalashtirilmagan holatda chizishni tavsiya qilamiz. 
Birikmaning frontal va profil proyeksiyalarida zarur qirqimlar bajariladi. 
Bunda bolt, shayba va gayka qirqib ko‘rsatilmaydi (6.3-rasm, 
b
).
3-bosqich.
So‘nggi bosqichda boltli birikmaning zamr o ‘lchamlari 
qo‘yiladi. Bu yerda jam i beshta o ‘lcham bo‘ladi, ya’ni biriktiriluvchi 
detallaming qalinligi (balandligi) va eni (zam r bo‘Isa, uzunligi ham 
ko‘rsatiladi), bolt diametri va bolt kallagidagi kalit (klyuch) o‘lchamlari 
qo‘yiladi. Chiziq turlariga rioya qilingan holda chizma taxt qilinadi (6.3- 
rasm, c).
6.1-jadvalda boltli birikmaga oid variantlar berilgan. Talaba undan o ‘z 
variantini olib, yuqorida keltirilgan metodik tavsiyalar asosida mustaqil 
ravishda boltli birikma ish chizmasini bajaradi.
6.1-jadval
Boltli birikma
№
d
n
m
с
№
d
n
m
с
№
d
n
m
с
1
16
25
50
2
11
20
15
25
2,5
21
24
30
20
2,5
2
20
18
30
2,5
12
30
20
30
2,5
22
30
30
30
2,5
3
16
25
50
2
13
20
30
20
2,5
23
20
15
40
2,5
4
24
16
40
2,5
14
24
20
30
2,5
24
24
30
20
2,5
5
30
20
30
2,5
15
16
20
45
2
25
30
10
40
2,5
6
24
20
40
2,5
16
20
25
25
2,5
26
20
15
25
2,5
7
20
15
35
2,5
17
24
15
40
2,5
27
24
15
30
2,5
8
16
25
50
2
18
30
18
35
2,5
28
16
15
25
2
9
24
24
30
2,5
19
24
10 40
2,5
29
24
20
25
2,5
10
20
30
25
2,5
20
30
20
35
2 ,1
30
20
10
30
2,5
88

---

-1 -
= ь
ЯЛ* 0
-
tm
m
BolHi Ыгйака
~ГТ
ЯП
1:1
Ff
Kafedra
TDPUК -Я
6.4-rasm
О
т
'//.
i
i
I
1
1
WV

---

6.2. Shpilkali birikma
Shpilkaii birikmada biriktiriluvchi (ikki va undan ortiq) detallar 
qalinligi boltli birikmadagi detallarga nisbatan ancha katta b o ‘ladi, 
ya’ni bolt o ‘matishning iloji bo‘lmaydi. Shuningdek, bolt kallagi xalaqit 
beradigan joylarda ham shpilkali birikmadan foydalaniladi. Shpilkali 
birikma biriktirish detallari shpilka, gayka va shaybalarning o ‘zaro 
birikuvidan hosil qilinadi (6.5-rasm).
6.5-rasm,