А к а д е м и я а. А. О р т и д о в



Download 5,95 Mb.
Pdf ko'rish
bet20/38
Sana25.09.2022
Hajmi5,95 Mb.
#850206
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   38
Bog'liq
Хуфёна иқтисодиёт. Ортиқов А

Каримов И. А.
Х авф сизлик ва баркарор таракдиёт 
й^лида. Т. 
6. — Т.: У збеки стон , 1998. — 
91-6.
83


булмокда. Хуфёна молиявий капитал ж иноий элем ент- 
ларни узига буйсундириб, хркимиятдагп амалдорларни 
уз том онига тортиб, уюшган жиноий гуру\ларни юзага 
келтирди. Бу кучларнинг бир-бири билан куш илиш и 
мамлакатларнинг 
ижтимоий 
\аётидаги 
мух,им 
воцеликларни белгиловчи, баъзида хал килувчи узига 
хос криминал икдисодий муносабат тизимига айланди.
Бунда!! шароитларда криминал капиталнинг кучини 
сезган давлат купгина холларда у билан хисоблашиш га. 
унинг манфаатларини эътиборга олиш га мажбурдир. 
Ф и кри м изни нг тасдига сифатида баъзи мамлакатларда 
мавжуд банк капиталининг рах,намолари билан булган 
келиш увларни айтиб утиш мумкин. Бу келишувларда 
банкларнинг кам таъминланган ах>оли катламларини 
>;имоя килиш максадндаги баъзи тугган 
йулларинк 
узгартириш масалалари куриб чнкилган.
Давлатнинг 
ицтисодий 
сиёсати 
мамлакатниш 
хужалик \аётини муста\камлашга, а.\олининг турмуш 
тарзини яхшилашга, ижтимоий адолат мезонларини 
урнатишга царатилган 
булиш и лозим . 
Хукуматнинг 
кдрорлари очик; холда ёки муайян яширин холда мамла- 
кат м и лли й бой ли ги ни хуфёна тизимлар, хуфёна бизнес 
ра\барларп фойдасига тацсимланишга им кон бермасли- 
ги лозим . Ана шундагина бу воцеликнинг бозор муноса- 
батларига утиш давридаги циёфаси ва мазмуни узгара 
бош лавди, хуфёна бизнес чекина боради.
84


«И К Т И С О Д И Й Ф А О Л И Я Т Д А Г И Х У К У К Б У З А Р Л И К » 
Т У Ш У Н Ч А С И , С АБАБЛАРИ
Х уку^бузарликларнинг юридик белгилари бизнинг 
Хамда \амдустлик м а мл акатл а р ин и н г хукукдиунослик 
фанларида етарлича урганилган. 
Х уку к, назариясида 
\укук,бузарлик деганда шахсга, мулкка, давлатга ёки жа- 
миятга зарар етказадиган ижтимоий хавфли, хукукда 
хилоф айбли кдлмиш тушунилади.
У ш бу таъриф хуку*фузарликнинг куйидаги мухим 
белгиларидан келиб чикдди:
1) субъектнинг гайрихукуций хатти-харакати;
2) хукук,бузарликдан жабрланувчига етган зарарнинг 
мавжудлиги;
3) биринчи ва иккинчи хусусиятлар уртасидаги саба- 
бий богланиш ликнинг мавжудлиги;
4) хукук.бузарнинг айби борлиги.
Хукукбузарлик жамият учуй хавфли хусусиятга эга.
Унинг бу хусусияти хуку^бузарлик шахсга, давлатга, 
мулкка, жамиятга объектив зиён етказиши ёки етказиш 
хавфини турдириши мум кинлигини билдиради. Х ози р - 
гача илм ий адабиётларда хукукбузарлик ижтимоий хав- 
флими ёки фак,ат жиноят шундай хавф турдирадими де- 
ган мавзуда бахслар тухтагани йук. Бизнинг фикримиз- 
ча, истисносиз барча хукукбузарликлар ижтимоий хав- 
(|шидир, акс холда, цонунчилик томонидан хар цандай 
\укукбузарлик учун белгиланган жазо чораларини изох- 
маш мумкин булмасди.
Х укукбузарлик 
райри 
Х У К У К К И Й
хусусиятга 
эга. 
Хукукбузарлик хукукка к,арши к,аратилган, юридик нор- 
маларда курсатилган ^оидаларни бузгаи килмиш булиб. 
\ар цандай шахе томонидан эмас, балки уз хатти- 
\аракатига \исоб бера оладиган, бу хатти-харакатни
85


бошкара оладиган шахе томонидан содир этилади. Акди 
иорасо (ёки лаёкатсиз) шахслар содир этган харакаг 
хукукбузарлик хисобланмайди.
Хукукбузарлик — фикрлаш тарзи эмас, балки хулк- 
атвордир. 
Хулк-атвор 
гайрщ укукий 
харакатлар 
ёки 
харакатсизликда намоён булади.
Хукукбузарлик - айбли килмиш. Агар ш ахенинг хат- 
ти-харакатида айб булмаса. гарчи, шаклан бу харакат 
амалдаги хуКУК-тартиботга зид келса хам, у 
хукук­
бузарлик деб аталмайди.
Мамлакатимизда амалга ошириладиган хукукбузар- 
ликлар турли-тумандир. Ш ун га карамай, уларни икки 
катта гурухга булиш мумкин: жиноятлар ва килмиш лар 
Хукукбузарликнииг 
огир 
кУриниши 
жиноятдир. 
Ки ; п:и - жиноятларга хос даражада ижтимоий хавфли 
С-улмаган. бошк.арув, ме-хнаг, мулк ва узга муносабатлар- 
а тажовуз килувчи хукукбузарликдир.
л /кукбузарлик - ХУКУК доирасидаги хулк-атворнинг 
антиподи.
Хужалик хукукида жавобгарлик асосини хужалик 
хукукбузарлиги ташкил кил ал и.
Хуж алик хукукбузарлиги деганда хужалик юритувчи 
субъектларга, иктисодиёт сохасидаги бутун 
х У К У К - т а р -
гиботга зарар етказувчи айбли, гайрихукУКИЙ килмиш 
тушунилади.
Хуж алик хукукбузарлигининг таркиби - уни ташкил 
этувчи элементлар мажмуидир. ХУКУКбузарлик узининг 
барча элементларига эга булгандагина юридик ж авоб­
гарлик >чун асос була олади. Хужалик хукукбузарлиги 
таркибининг элементларига куйидагилар киради: хатги • 
харакатнинг гайрихукукийли гн , зарарнинг мавжудлиги. 
гайрихукукий хулк-атвор (зарар мавжуд булмаганда) ва 
унинг зарар келтирувчи натижалари (зарар етказилган 
да) уртасидаги сабабий бокланиш).
У ш бу элементларни кенфок, куриб чикамиз.


Хатти~х,аракат хукук нормалари ва уларга асосланган 
хукук муносабатлари (б у муносабат иш тирокчиларининг 
субъектив ^укуклари)нинг бузилиш ини билдиради.
Райрихуку^иилик. 
ЯЪНИ КИЛМИШЪИНГ 
кон у 
к 
том о- 
нидан так,ицланганлиги уч хил ифодаланади. Биринчи- 
дан, бевосита так.икдар билан, иккинчидаи, билвосита 
так,иклар билан. Бунда хукук, нормаеида гайрихукук,ий 
жэтти-\аракат аник, белгштанадн ва уни содир этганлик 
учун жавобгарлик урнатилади. Е»у шуни англатадики, 
таърифланган ёки айтиб утилган хатти-\аракат к,онун 
билан тацшуганган. Учинчидан, хукук нормаеида ижо- 
бий, хукук,ий хатти-каракатни ифодалаш оркали. Бундай 
Холатда аксинча булган хатти-хдракаг номаъкул ва шу- 
нинг учун так,икланган хисобланади.
Хуж алик муносабатларида гайрихукук^ш хатти-^а- 
ракат, 
купинча х,аракатсизлик шаклвда булади,
Мажбурият ю кловчи хукук;ий муиосабатларда субъ- 
ектнинг тегиш ли хагги-х,аракат меъёри шартномада ёки 
ваколатли орган томонидан белгилангам узаро алок,а 
тартибида 
ёхуд 
хукукий 
муносабатлар 
субъектлари 
Уртасидаги хукук,пй муносабатлар шаклцдаги боглик,- 
ликни белгиловчи ва уларга субъектив хукук, ва шу 
\укук, орцали берилувчи юридик мажбуриятларни бедги- 
лайдиган конун томонидан урнатилади.
Ш артнома хусусиятига эга булмаган хуку кии муно- 
сабатларда 
гайрихукук,ийлик 
конун чили к 
томонидан 
Урнатилган тадбиркорлик муомаласини, хужалик юри- 
тиш цоидаларини бузишда ифодаланади.
Зарарларнинг мавжудлиги. Зарарлар хужалик хукук,- 
бузарлигининг бир элем ента сифатида намоён булади. 
Зарар жабр курган томонга куйидагилар оркали етказил- 
Ган булиш и мумкин:
• мулкка шикает етиши ёки ун инг йук кклиниш и;
• бунинг оциба гида харажатлар юзага келиши;
• мажбуриятларни бажармаслик оцибатида фойдадан 
КУРУК цолиш.
87


Зарарнинг таърифи Узбекистан Республикаси Ф у - 
Каролик кодексининг 14-моддасида келтирилган булиб. 
зарар деганда, хукуки бузилган шахснинг бузилган 
чукукини тиклаш учун кдлган ёки к,илиши лози м булган 
харажатлари. унинг м о л-м улк и йуколиш и ёки шикаст- 
ланиш и 
(хак;иций 
зарар), 
шунингдек 
бу 
шахе 
уз 
хукукдари бузилмаганида одатдаги фукаролик муомала- 
си шароитида оли ш и мумкин булган, лекин ололм ай 
Колган даромадлари (б о й берилган фойда) тушунилади.
Агар 
ХУКУКНИ 
бузган шахе бунинг натижасида даро- 
мад олган булса, 
ХУКУКИ 
бузилган шахе бошк,а зарар би - 
лан бир каторда бой берилган фойда бундай даромаддан 
кам булмаган* микдорда туланиш ини галаб кил и ш га 
Хакди»1.
Хужалик 
хУКУКВДа 
зарар мураккаб п н е т т у т булиб. 
Ф укароли к кодексида белгиланган м улкий жавобгарлик 
билан тула мое тушмайди.
Хужалик хукукбузарлиги таркибининг яна бир э л е ­
мента 
зарарлар 
ва 
гайрихукукдтй 
хатти-харакат 
уртасидаги сабабий богланиш . яъни ходисалар урга- 
сидаги шундай богликдикки, бунда улардан би ри зару- 
рият 
тарикасида 
иккинчисини 
келтириб 
чикаради. 
Хукукбузарни жавобгарликка тортиш учун хар бир 
\укукбузарлик факти буйича у содир этган хатти-харакат 
ва келтирилган зарар ургасида сабабий бокликдик мав- 
ж удлигини аниклаш лозим. Бошцача айтганда, етказил- 
ган зарар гайрихукукий хатти-харакатнинг бевосита на- 
тижаси (окибати) булиш и керак.
Хужалик 
XV кукбузарл и ги д а 
гайрихукукий 
хатти- 
харакат ва зарарли натижалар уртасидаги узаро бог 
л и Клик купинча кузга я к к °л ташланмайди. 
Бунда!; 
\олатларни 
хужалик 
юритиш 
борасидаги 
муноса 
батларнинг реал мураккаблиги билан тушунтириш мум
1 У збеки стан Р есп убли каси н и н г Ф ук ар олик кодекси — Т. 
Адолат. 1996.— 11-6.
88


кин. Купинча суз катта ^ажмли турли номдаги (н ом ен к - 
лагурадаги) товарлар, хи.зматлар, ишлар хусусвда кетади. 
Бу борада му\им иш гайрнконуний хатти-харакат пакт 
нуктаи назаридан зарарли натижадан олдин амалга 
ош ирилганлигини 
аникдашдир. 
Агар 
бундай 
холат 
аникданмаса, демак улар уртасида сабабий богланиш
йук 
х.исобланади.
Хужалик хукукбузарлигининг яна 
бир 
элем енти- 
тадбиркорнинг гайрихукукии хатти-\аракатда (зарарлар 
мавжуд 
булмаганда), 
шунингдек, 
тадбиркорнинг 
гаирн\ужук,ий хатти-х;аракати ва унии г зарарли натижа- 
ларида (зарарлар мавжуд булганда) айби мавжудлиги.
Хужалик хукукбузарлигида жавобгарликнинг асоси 
булган айб тугрисидаги масала хужалик хукуки назария- 
сида турдича хал цилинади.
А й б -х у ж а л и к
фаолияти 
субъектининг 
цонунни 
(ш а р т о м а д а унга асосланиб уз зиммасига олган мажбу- 
рижш аркки) 
бузиш ига 
р у щ й
муносабатидир. 
А й б
1фсд£ш окн эхтиётсизлик окибатида булиш и мумкин. 

Download 5,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   38




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish