А к а д е м и я а. А. О р т и д о в


и н в ести п и я л ар си з



Download 5,95 Mb.
Pdf ko'rish
bet16/38
Sana25.09.2022
Hajmi5,95 Mb.
#850206
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   38
Bog'liq
Хуфёна иқтисодиёт. Ортиқов А

и н в ести п и я л ар си з
икгисодий инкироз холатидан чициб булмайди, чунки 
ишлаб чикдриш суръатлари капитал куйилмалар хажми- 
га 
Караганда 
тезрок пасаяди. Масалан, Узбекистонда са- 
ноатдаги камайиш суръатлари 17-19 фоизни ташкил 
цилганда барча манбадаги капитал куйилмалар хажми
61


26—28 фоизгача камайган. Россия Федерациясида 1998 
йил саноат иш лаб чик.ариши тахминан 4—5 фоизга, ка­
питал маблаглар эса 15—17 фоизга к,иск,арган. Яна шуни 
таъкидлаш лози м к и , хуфёна икд'исодиётнин!' жуда катта 
ресурслари хорижий мамлакатлар икдисодиёти ривожла- 
нишига «хисса кушмокда».
Якка тартибда хорижга к,атнайдиган савдогарлар х,ам 
Туркия, Хитой, К озогистон, Киртазистонда янги иш 
ж ойларини яратишга уз «хиссалари»ни к^лнмокдалар. 
И талиялик мутахассисларнинг фикрича, Россия Ф еде- 
рациясининг «ч елн о к ла р и » маълум шароитлар яратил- 
ганда, уз мамлакатида кичик ва урта бизнесни капитал 
маблаглар билан тула таъминлаш и мумкин экан;
• 
учинчидан, маълумки, куч ишлатиш усули билан 
(«Харбий к ом м ун и зм » сиёсати амалга ош ирилган даврни 
эсланг) 
маблакларни 
олиш
мумкин 
эмас. 
«Я н ги
икдисодий сиёсат» юритилган давр мобайнида хуфёна 
капиталлар ик;тисодий мантик^а мос солик, сиёсати ёр- 
дамида легаллаш тирилган эди 
(истеъм олчини тайёр 
махсулотлар 
билан 
таъминлашга 
к,аратилган 
ишлаб 
чик,аришда хусусий тадбиркордан олинадиган солик, уша 
даврда 25 ф оизни ташкил кдиган, бу эса шундай тад- 
биркорларнинг иш лаб чик,ариш ф аоллигини оширган 
эди). Коллективлаш тириш хусусидаги карорнинг к,абул 
кдлиниш и хусусий ишлаб чик,аришдан олинадиган со- 
ликдар дастлаб 30 фоиз ва 20 йиллар охири 30-йиллар 
бошида — 90 фоизгача усишига оли б келди, натижада 
капитал маблагларнинг к,олган цисми, сармояларнинг 
аксарияти яширин муомалага утиб кетишга мажбур 
булди.
Солик, сохасидаги хуцук,бузарлик \амда жиноятларга 
к,арши курашиш мак,садида хуфёна тадбиркорлар фао- 
лиятини легаллаш тириш
куйидаги 
чора-тадбирларни 
амалга оширишни кузда тутади:
1) 
солик, ХУКУКИ нормалари билан бомик, бизнесни 
амалга ошириш кулай булиши учун давлат сиёсатининг 
солик,. хусусийлаштириш, гашци ик,тисодий ва бошка


йуналиш ларида м олия ва соли к хукуци нормаларини 
Узгартириш ва бу харакатларга олдини олиш тусини б е ­
ри ш зарур;
2) криминал элементлар хамда хуфёна тадбиркорлар 
капитали уртасидаги фаркди ажратиш лозим. Умуман 
иктисодий ж иноятчилик, коррупция, хужалик хамда с о ­
лик, конунчилигида, бутун хуку к, иж одкорлиги. хуку КИИ 
кулаш 
фаолиятида 
бу 
фаркдарни 
инобатга 
олиш
мацсадга мувофикдир;
3) мамлакат, шу жумладан, хорижда яшайдиган тад­
биркорлар, фаолияти ва бу фаолиятнинг кафолатларига 
янгича ёндашиш талаб этилади. У ларнииг капиталлари- 
ни мамлакатга цайтариш хамда инвестиция ресурсига 
айтантириш дастурларини иш лаб чикдш ва амалга ош и- 
риш;
4) хуку кий макон чегарасида хужалик юритувчи субъ- 
ектлар фаолияти устидан ижтимоий назоратни кучайги- 
риш, соли к хукукбузарликлари, жиноятлари хусусидаги 
маълумотларни давлат ва унинг мутассади органлари, 
нодавлат таш килотлари 
билиш и хамда 
бахолаш ини 
таъминлаш ;
5) ахолини турли куринишдаги м олиявий фирибгар- 
ликлардан. ахоли жамгармалари, сармоялари ва умуман 
хусусий м улк институтларини самарали химоя кдлиш ни 
таигкил 
цилиш 
орк,алигина хокимият узига 
булган 
иш ончни мустахкамлаши мумкин.
Хуфёна 
сармоялари и 
легаллаш тириш
маъмурий, 
иктисодий 
хамда 
хукукцй 
усулларни нг уйгунлигида 
амалга оширилади ва бу борада л е галл а шти р и ш га таъсир 
этувчи куйидаги чора-тадбирларни алохида таъкидлаш 
мумкин.
• 
легаллаш тириш учун кулай шарт-шароитларни яра- 
тиш. Уларга солик, туланадиган базани кискартириш. 
(масалан. Я И М н и н г 25—30 фоизи микдоригача); солик. 
царздорлигини реконструкция цилиш (кайта ишлаш, 
енгил ва озик-овкат саноати сохасидаги кичик ва урта 
бизнесга нисбатан): ишлаб чикаришни кенгайтириш.
63


янги иш ж ойларини яратиш учун фойдаланиладиган 
фойдани сол VI к, таъсиридан чик;ариш; соли к тулов- 
ларининг аксарият к,исмини иш лаб чик,ариш сохасидан 
шахсий истеъм ол сохасига. хусусий шахсларга утказиш;
• капиталлар хуфёна тадбиркорликка кириб кети- 
ш ининг олдини оли ш максадида жа\он амалиёти билан 
уйгун холла фукароларнинг даромад ва харажат декла- 
рацияларини куллаш. Бу хужалик юритиш хуку кипи 
белгилайдиган хукукдй нормаларда олдиндан буладиган 
узгариш ларни инобатга олган холла, хорижга кетган ка- 
питалларнинг 
амнистиясини 
килиш 
ва 
мамлакатга 
к,айтариш дастурларини куллаш билан бирга амалга 
ош ирилиш и керак. А к с холда, декларациялардан фонда- 
ланиш факат хуфёна иктисодиёт куламларининг кен- 
гайишига о ли б келади.
Даромадлар хакида деклараиияларни 
шахсий 
ис­
теъм ол сохасида куллаш , ишлаб чик;ариш ва муомала 
со\аларида эса би рон -бир мак,сэд учун йуналтирилган 
маблакларнинг легалли ги ни тасдикдовчи хужжатларни 
куллаш максадга мувофикдир. Акц ия олиш . циш лок 
хужалиги, курилиш, озик-овкат ва енги л саноатга инве- 
стициялар киритиш даромадлар \акидаги декларациями 
топширмасдан амалга ош ирилиш ини белгилаб куйиш 
тугри 
булади. 
Бу 
чора-тадбирлар 
кайд 
кдлинган 
сох,аларга куплаб маблаглар кириб келиш ини, хуфёна 
ик.тисодиётнинг хуку кий майдонга чик,ишига кумакла- 
шади;
• хорижий мамлакатларда яшаётган, уша ерларда уз 
маблакларини жойлаштирган \амюртларимизга нисбатан 
муайян бир сиёсатни ишлаб чикиш ва амалга ошириш 
лозим . Баъзи мамлакатларда, хусусан, Россияда хориж- 
даги ватандошларни куллаб-кувватлаш буйича нафакат 
сиёсий, балки нктисолий ёрдамлар бериш кузда гутил- 
ган. Россия хукумат дастурида (1996 йил 17 майда кабул 
Кил и н га н) буюртмаларни хориждаги русл ар ишлайдиган 
корхоналарга жойлаштириш, зарурият тутил ганда бун- 
дай корхоначарни уша мамлакатнинг ташки карзларини
64


тулаш учун Россияга бериш чоралари кузда тутилган. 
М Д Х мамлакатларида, шу жумладан, Узбекистонда хам 
хуфёна тадбиркорларнинг капиталлари гайрицонуний 
равишда хорижга олиб чи кдлиш и ва у ерларда ж ойлаш - 
тирилиш ининг олдини олиш га каратилган дастур ишлаб 
чикдпишига зарурият тугилмокда. 
Бу ерда эътибор 
царатиладиган холат шундан иборатки, уз маблакларини 
хорижга олиб чикцан У збекистон лик тадбиркорларга уз 
юртларида иш юритишлари учун аник, белгиланган им- 
тиёзлар, кулайликлар, кафолатларни белгиловчи ху­
ку кип нормалар борлигини тушунтириш лозим . Х о- 
рижда 
хуфёна 
ишлаётган 
хамюртларимизни, 
би- 
ринчидан, хукукни мухофаза кдгсиш органларининг, ик- 
кинчидан, криминал тизимларнинг тазйикутри доимо 
чучитиб, «у ш л а б » туради.
Х озирда хуфёна тадбиркорлик фаолиятини. хуфёна 
капитални легаллаш тириш муаммосидан куз юмиш жуда 
\ам хавфли. Хукуций ва ицтисодий йуналиш даги барча 
илмий 
ва 
амалий 
ходимлар, 
жумладан, 
хукукни 
мухрфаза килиш органлари иштирокида хуфёна даро- 
мадларни легаллаш тириш дастурини ишлаб чициб, ама- 
лиётга жорий цилиш вак,ти келди. Хуфёна иктисодиётни 
легаллаш тириш нинг 
самарадорлиги 
жамиятда 
барк,арорлик, тогувлик, х,окимият органларига иш ончни 
мустахка мл а ш н и таъминлаш буйича жамоавий пойдевор 
мавжудлигига ботик,.
65


Б О З О Р И К .Т И С О Д И Ё Т И Д А
Х У Ф Ё Н А Т А Д
Б 
И Р КО Р Л И К
Тадбиркорлик фаолияти миллим хужнликни ривож 
лантириш иинг мухим омилидир. У ни нг шаклланиши, 
ривож ланиш и ва амалга ош ирилиш ининг асосий шарти 
бир неча мухим элементлардан ташкил топган.
Ш ахсий манфаатдорлик тадбиркорликни харакака 
келгирувчи мотив сифатида бозор хужалиги субъектлари 
фаолиятини йуналтирувчи «кузга куринмайдиган кул» 
булиб юзага чикдци. Ш ун и н г учун хам кул га киритилган 
натижаларни узлаштириш даромадларни кирим кдлиш . 
жамгариш тадбиркорлик ф аолиятининг мухим шарти
сифатида намоён булади.
Бозор тадбиркорлик фаолиятини руёбга чи^арадиган 
майдон сифатида мохиятан тадбиркорликнинг функ­
ционал 
хусусиятини 
амалга 
оширишга 
имконият 
тугдиради. Бозор институтлари кднчалик ривожланган 
ва етуклик даражаси юк,ори булса. тадбиркор уз ф аолия­
ти да шунча кам тусшугар билан гукнашади ва уз имко- 
ниятларининг ту л и к очилиш ига эришади. Аксинча, б о ­
зор 
хУжалигпнинг 
ривожланмаганлиги 
имконият лар 
доирасини торайтиради, тадбиркорларни бозор муноса- 
батлари камчиликларидан фойдаланиб, гайрицонуний 
йуллар билан куши мча даромад олиш га ундаш билан 
тадбиркорлик фаолиятининг йуналиш ларини бузиб кур- 
сатади.
Ракобат бозор бошкарувини таъминловчи асосий куч 
сифатида намоён булади. М охиятига кура, ракроат шах­
сий манфаатни амалга ошириш чегараларини белги- 
лаш нинг ицтисодий куролидир. Бозор хужалигининг 
узига хос том они шундаки. иктисодий эркинликни та- 
лаб цилнш куп х°-ттарда узгалар эркпнлигини чеклаш
66


билан боглик. Ш ун и н г учун х;ам хужалик юритишда эн г 
Яхши натижаларга эришиш учун беллаш ув тадбиркор- 
ли к учун ута кулай ш ароитларни яратиш омилидир. 
Рацобат асосида иктисодий хокимлик тарцокдигини 
таъминлаш, буни нг учун тадбиркорлик фаолиятининг 
рацобатдошлигини куллаб-кувватлаш , х,адцан зиёд икди- 
содий хоким ликнинг бир шахе кулида жамланишига йул 
куймаслик, 
м онополлаш ув 
мойиллигига 
каршилик 
курсатиш ётади.
Бозор икдисодиётида давлатнинг урни жуда 
му- 
\имдир. Ш уи и хам таъкидлаш керакки, давлат тад­
биркорлик ф аолиятини норм ал амалга оширишга муа- 
яйн даражада тахдид солувчи хдмдир. Э нг мух,им муам- 
мо давлат аралашувининг муцобил восита ва шакллари- 
ни танлаш х,амда бу аралашувнинг зарур тармокдарини 
топишдадир. Бозор муносабатлари ишламаётган, бозор- 
нинг камчилиги мавжуд холларда давлатнинг аралашуви 
заруратга аштанади. Бозорга хос ахборотнинг асиммет- 
рияси, шаксиз давлат аралашувини тацозо этади, аммо 
бу арапашув норматив бошкдрув шаклида амалга ош и- 
р ил ад и. Тулик, ривожланмаган бозор муносабатларида 
давлатнинг кенг куламдаги аралашуви талаб этилади ва 
бу 
аралашув 
соликдар 
ва 
субсидиялар 
ёрдамида 
бошкариш куринишида булади.
Давлатнинг икдисодиётга аралашулш купгина, хусу- 
сан, 
икдисодий 
тартибдаги 
(икдисодни 
индустр- 
лаштириш даражаси, иктисодий ф аоллик даражаси) 
\амда миллим узига хослик (давлатнинг жамиятдаги 
анъанавий урни, ижтимоий менталитет) омилларига 
б о т и к . У ёки бу ом илни кабул кдлиш ни аник билиш
мумкин эмас. Давлатнинг хужалик \аётига аралашуви 
иктисодий 
с а N г а р а до р л и к н и 
таъминлашга 
хизмат 
Килсагина узини окдайди. Ш ун и н г учун х1ам \ар кдндай 
\олатда давлатнинг аралашуви чекланган булиш и лозим.
67


Тадбиркор уз ф аолиятининг турли томонларига дои- 
мий таъсир этувчи х,ар хил ом иллар таъсири остида
булади.
Тадбиркорлик ом иллари - булар тадбиркорлик функ- 
цияларининг амалга ош ирилиш ини белгиловчи имко- 
ниятлардир.
Тадбиркорликнинг ташк,и - тадбиркор атрофидаги 
мухит хусусиятини белги ловчи ва ички - тузилиш ининг 
узига хослигидан келиб чикувчи омиллари фаркданади.
Таш ки омилларга тадбиркор ф аолиятининг муайян 
шароитларини детерминловчи куйидагилар киради:

Download 5,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   38




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish