А к а д е м и я а. А. О р т и д о в



Download 5,95 Mb.
Pdf ko'rish
bet24/38
Sana25.09.2022
Hajmi5,95 Mb.
#850206
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   38
Bog'liq
Хуфёна иқтисодиёт. Ортиқов А

С охт а маълумот лар 
киритилган 
кредит 
ка рт оч- 
каларидан ф ойдш апиш .
Бу гурух жиноятларга, гулов 
воситаларини 
угарлаш
ва 
уларниш
реквизитларига 
(раками, эгасининг исмп ва фамилияси унинг имзоси. 
магнит йулидаги рак;амли 
коди) 
янги 
маълумотлар 
киритилади. Бу маълумотлар фирмалар билан тузилтан 
шартномалардан, 
банкдаги 
счётлар 
ва 
уларниш
нусхаларидан олинади. Кредит каргочкаларига узгар- 
тишлар куйидаги йуллар билан киритилади:
а) мавжуд карточканинг юза томонпга уйилган \арф 
ва рак,амларни (лезвия, скальпель ёрдамида кесиб олиш 
ва узга маълумотларни ёпиштириш;
б ) иссик^тик воситасида кдлбакилаштириш; бунда 
карточка маълумотларини йукотиш учун пластмасса 
«дазм олланади». Бу усул биринчи маротаба 1980 йилда 
пайдо 
булди. 
Аксарият 
кредит 
карточкалар 
п о л и ­
хлорвинил 
материалидан 
гайёрланади. 
Бу 
материал 
иссицлик 
таъсирида 
эластик 
холатга 
келади. 
Уни 
иситиш учун турли иссик^лик манбалари: дазмол, шам. 
иссик 
сув. 
микротулцинли 
печь 
ва 
бошкалардан 
фойдаланадилар. 
Киздприлган карточка текисланади. 
Ф ирибгар иссикдик билан иш лов беришдан олдин 
дунгликлар (ракам ва х,арфлар)даги буёк.ларни учиради. 
Ж иноятчилар \арфларни терадиган машиналарга эгалар. 
улар ёрдамида пластмассага х;арф ва рака мл ар бирин 
кегин сикиб кайтадан ёзилади. Ш уи дай килиб. эски 
белгилар урнига янгилари карточкага туширилади.
Каргочкаларни 
сохталаштириш 
процедураси 
жуда 
цим мат булга ни учун бу ишларни фа кат катта уюшгаи 
жиноии 
гурухлар. 
амалга 
ошириши 
мумкин


Сохталаш тириш нинг 
яна 
бир 
куриниш и 
соф 
пластмассалар - «white plastic спгае»дан фойдаланишдир. 
Бу х,олда кредит карточкаси шаклидаги соф, тоза 
пластмасса олинади ва унга хакконий маълумотлар 
(карточка ракдми, муомалада булиш вакти, исм-шарифи 
ва \.к.лар) киритилади. Бундай карточкалар, жиноий 
гурухлар билан хамкорликда иш юритаётган магазин 
эгаларига такдим этилади. Магазин эгалари шу йусинда 
\исоб 
компаниялари билан 
сохта оборотни амалга 
оширадилар. Т ула сохта кредит карточкалари хорижда 
ишлаб 
чик;арилади. 
Узбекистонда 
х,амда 
Россияда 
бундай фактлар хукук^и мух,офаза к,илиш органлари 
томонидан \озирча аниклангани йук,.
Ю корида зикр кдлинган ж иноятларнинг уюш ганлик 
ва уни амалга ошириш механизми буйича таснифи 
КУЙидагича: жиноят якка ж иноятчи ёки уюшмаган 
жиноий гурухдар томонидан; уюшган ж иноий rypyx/iap 
томонидан амалга оширилади.
Биринчи гурух; жиноятлар, уз навбатида, м и лли й ли к
таснифи буйича тизимлаш тирилиб урганилиш и мумкин. 
Бу 
асос 
буйича 
икки 
йуналиш
фаркланади: 
а) 
резедентлар, яъни мамлакат фукдролари томонидан 
содир этилган жиноятлар; 
б ) 
норезидентлар, 
яъни 
хорижий 
мамлакат 
фук,аролари 
томонидан 
содир 
этилган жиноятлар.
У збекистан \амда 
Россия фук,аролари томонидан 
содир этилган бу турдаги жиноятларни профессионал 
мах,орат билан амалга ош ирилган деб булмайди. Улар 
кичик криминал оламига оид шахслар оркали содир 
этилади. Бу шахслар «укирлаш -сотиш » ёхуд «угирлаш - 
сайр кзшиш» кабилида иш тутадилар, хужжатлардаги 
имзоларни 
ута 
купол 
равишда 
сохталаштирадилар. 
Савдо 
шохобчаларида 
бундай 
шахслардан 
кушимча 
\ужжатлар талаб килинганда улар тезда куздан гойиб 
б^ладилар.


Хориж ий мамлакатлар фукаролари томонидан содир 
этилган ж иноятларнинг икки куриниш ини шу уринда 
келтириш мумкин. Биринчисига, собик, Совет Иттифок,- 
ининг фукаролари содир этган жиноятларни киритиш 
мумкин. Улар хорижий мамлакатларга борганда кредит 
карточкаларини узлаш тириб, бу тизимдаги заиф жой- 
ларни, айникса, М Д Х мамлакатларида кредит карточка- 
ларининг 
эндигина 
кулланилаётганлигини, 
улардан 
фойдаланиш буйича купгина ходимларнинг билими, 
тажрибаси йукдигини инобатга олиб, жиноятлар содир 
этмокдалар.
Ж иноятчилар 
узларининг янги 
яшаш 
жойларида 
карточкани йукотганликлари хусусида ариза берадилар, 
Россияга келиб эса карточкалар буйича туловни амалга 
ош ириш ни талаб киладилар. Ш унингдек, улар йукотил- 
ган, угирланган карточкалардан хам фойдаланадилар.
Ярим утошган гурух одатда тайрикрнуний йуллар 
билан олинган кредит карточкаларини олган шахс- 
лардан иборат булади. 
Кейинчалик бу шахслар Уз 
ж иноий хатти-харакатларига савдо корхоналари (кас 
сирлар)ни 
тортадилар. 
Бунинг 
йуллари 
турлича: 
кассирларга, уларнинг кариндошларига тазйик утказиш. 
гаразли, манфаатпараст шахсларни тоииш.
Яна шуни таъкидлаш лозим ки, бундай гурухдарнинг 
аъзолари 
кредит 
карточкалари 
билан 
\исоб-китоб 
килиш тизимини яхши биладилар. Турли саволлар 
гуп-итганда, 
ноаникдиклар 
юзага 
келганда 
бундай 
шахслар узларини жуда бем алол тутадилар. Масалан. 
улардан шахсини тасдикдовчи гувохнома суралганда, 
«гувохном ам машинада крлибди» деган важни рукач 
кдлишади ва бош ^а йуналишда кетаверадилар.
Бундай гурухнинг сони 2~4 кишидан ошмайди. Баъзи 
\олларда бу гурух савдо корхонаси ходимларидангина 
иборат булади. Бундай гурухдар томонидан купгина 
жиноятлар содир этилади (тахминан. кредит карточка-


Лари билан кдлинадиган суиистеъм олликларнинг 40 
фоизи уларнинг зиммасига тутри келади).
Уюш ган ж иноий гурух, катнашчилари х,исоб-китоб 
тизими, кредит карточкалари оркали хизмат курсатиш 
бУйича чукур билимга эга буладилар на жиноятни содир 
Этишда «ю ксак касбий махоратни» намоён этадилар. 
I >уи дай гурух, иш гнрокчиларининг х,ар бири муайян 
«Касб»га — бири кредит карточкаларчни у т р л а ш га , 
бошкдлари карточкаларии сохталаштиришга ва >;оказога 
ихтисослашадилар. 
Гурух,нинг 
х,ар 
бир 
катнашчиси 
фойдадан муайян фоиз микдорида мукофот оладилар.
Бундаи 
гурухдар 
томонидан 
содир 
этиладиган 
жиноятларнинг икки йуналиш ини к,айд этиш мумкин: 
ма м л а кат ичидаги уюшган гурухдар ва хал кар о уюшган 
Гурухдар. 
И ккиичи 
гурухда 
ролларнинг 
такрим- 
Ланишидан ташкари ж иноятни содир этиш худудлари 
\ам 
такримланади. 
М асалан, 
карточкалар 
АК,Ш да 
Угирланса, 
уларни 
туловга 
такдим 
этиш 
бошк,а 
мамлакатда - Узбекистонда, 
Россияда ёки аксинча 
булиши мумкин.
Ш ундай килиб, кредит карточкалари ёрдамида х,исоб- 
китоб к,илшп хавфсизлиги бутун дунёда, хусусан, М Д Х
мамлакатида, Узбекистонда х,ам жиддий муаммо булиб 
Колмокда.
! 14


СОЛ И к СОХДС ИДАГ И XV КУК, ВУЗ АРЛ И КНДР Н И Н I 
И К ТИ С О Д И Й -Х У К У К И Й М А З М У Н и
Узбекистан Республикаси Конституиияси (51-модда).ча 
Хар бир фукаронинг цонун томонидан белгиланган со 
ликлар ва ма\аллий йикпмларни тулаш мажбурияти 
курсатилган1.
Конун томонидан белгиланган солнц ва туловларни 
тулаш мажбурияти, бир томондан, туловчининг уз маб 
лакларидан мосуво булиш ини истамаганлигида булса 
иккинчи томондан. давлатнинг солик цонунчилиги асо 
сида соли к органлари ёрдамида унинг мажбурий унди 
рилиш ини уз ичига олади. Солик. туловчининг узини 
бундай тутиши, яъни мехнати оркали тоиган мол 
мулкни х,имоя цилиш и, албатта. табиий \олат. Узларинн 
Конунга итоаткор деб билган фуцаролар хам турли 
йуллар билан солик, тулашдан кутулишга \аракат цила- 
дилар. чунки улар х,ам давлат солицларни фацат уз ман- 
фаатини уйлаб белгилайди, деган фикрда буладилар.
Ш ун ин г учун х,ам с оли к тулашдан буйин товлаш знг 
куп тар калган хуцуцбузарликлардан биридир. Бундам 
Холат кам ривожлаиган, иж тимоий-ицтисодий тизими 
заиф мамлакатларга \ам. юксак таракций цилган мамла 
катларга хам бирдек хосдир.
Ало\ида таъкидлаш л озимки, юридик ва жисмонии 
шахслардан олинадиган солицлар давлат бюджетишпп 
даромадларини белгилайди. 
Бу даромадлар мамлакш 
мудофааси. 
хавфсизлиги хамда нжтимоий-ицтисодип
1
Узбскистон Республикаси Консти гуцияси: X I I чакирик, 
Узбекистон Республикаси Олий К еш аш инпнг X I сессияеила 
1992 йил 8 декабрда кабул килинган. — Т.: Узбекистон, 1998. 
- 18-6.
120


ривожланиш дастурларини молиялаш тириш ни, давлат 
бошк,арувини таъминлайди.
Бюджетда аккумляция кил им га н м аблаш арнинг асо- 
сий кЗ'Тсмини соли к туловлари ташкил кдлади ва улар 
давлатнинг иж тимоий-ик^исодий сиёсатини молиявий 
таъминлашга к,аратилган. Бюджет ёрдамида давлатнинг 
турли дастурлари. худудларнинг ма\аллий ривожланиш 
режалари, 
турли 
тармокларнинг нормал 
ишлаш ини 
таъминлаш, хдрбий-саноат мажмуида конверсия к,илиш, 
атроф мух,.итни асраш, а.\олининг моддий ах,волини ях- 
шилаш 
ва 
ижтимоий 
мухофаза 
килнш. 
маъмурий- 
худудий булинм аларнинг бир текис ривожланиш ини 
таъминлаш, жиноятчиликка царши курашиш ва шу каби 
бир катор ишлар амалга оширилади.
Ш ундай экан, солик, сохасидаги хуку к,бу зарл иклар 
натижасида бюджетнинг даромадлар к^смига путур ета- 
ди ва охир-окибатда давлатнинг молиявий \олатига кат- 
та зиён етказилади. Солик, тулашдан буйин товлаш нинг 
салбий окибатларига куйидагилар киради:
• давлат хазинасига пул маблагларининг келиб туш- 
маслиги янги пул микдорини эмиссия килиш га олиб 
келади. Бу, уз навбатида. инф ляцион жараёнларни юза- 
га келтиради;
• давлат томонидан мулжалланган пул микдорининг 
бюджет га келиб тушмаслиги, уни янги соликдар турини 
жорий килншга ундайди. Бу эса, уз навбатида, солик 
туловчиларнинг солик, тизимига к,аршилигини, уларнинг 
норозилпгини кучайтиради, солик, тулам асликнинг ян- 
ги-янги йулларини уйлаб топишга мажбур килади;
• солик,нинг бюджетга келиб туш маслиги давлатнинг 
норентабел, а мм о жамият учун му\им сохаларини (жа- 
моат транспорти, озик-овкат ишлаб чик,аришнинг баъзи 
сох,алари) молиялаштиришга ажратилган маблагларни 
камайтиришга мажбур этади, бу эса. охир-окибатда 
иктисоддаги баркарорликнинг бузилиш ига сабаб булади.
12!


Яна угухим бир нарсани таъкидлаш лозим: солик, 
тулашдан 
буйин 
товловчилар 
солик, 
тулаш 
маж- 
буриятини тулак,онли бажарувчи субъектлар устига юк- 
лама куйишга, яъни уларни куш и мча солик^ар тулашга 
мажбур этадилар. Натижада ижтимоий адолат тамойил- 
лари бузилади.
Солик. борасидаги хукукбузарликларнинг мох,ияти, 
уларнинг 
кирралари 
мамлакатимизда 
х,али 
яхши 
урганштгани й у к Ш у сабабли бу жуда х,ам долзарб ва 
мухим 
муаммонинг 
баъзи 
масалаларига 
тухталиб 
утмокчимиз.
Уш бу укув кулланмасини ёзишдан асосий макрад с о ­
ли к сох,асидаги хукук,бузарликларни и кг и с од и й - хуку ки й 
х,одиса сифатида к,арашдан иборат. Бу функцияни бажа- 
риш иинг 
мураккаблиги 
соли к
сохасидаги 
хукук,бузарликлар У збекистан иктисоди учуй янги х,олат 
эканлиги, иктисодий ва хуку кий фанлар томонидан 
\али кам урганилган ва х,озирда ,\ам бу муаммога етарли 
эътибор к,илинмаётганлигида куринади.
С о ли к сох,асидаги хукукбузарликларни урганишни 
уларни 
юзага 
келтирадиган 
иктисодий 
с юаблардан 
бош лаш максадга мувофикдир. Бу сабабларни урганиш 
орк,алигина с оли к сохасидаги хукукбузарликларга аник 
ва кенг маънода иктисодий таъриф бериш мумкин. Бу 
борада асосий эътиборни соли к хукукбузарликларининг 
таснифини тузишга каратиш керак, чунки бу масала 
республикамизда чои этилган на иктисодий ва на 
хукукий адабиётларда уз иф одаг^ни тули к топмаган.
У ш бу укув кулланмасида соликларни четлаб утиш ва 
соли к
хукукбузарли клари 
борасидаги 
х,аракатларга 
алох,ида таъриф берилган. Биринчиси. мох,иятан хуку- 
кий мазмунга эга, иккинчиси эса гайриконуний хатти- 
хдракат х,исобланади.
Ш унингдек. 
кулланмада соли к сохасидаги хукук- 
бузарликларга 
карши 
кураш 
масаласи 
\ам 
куриб 
чикилган. Бу масаланинг назарий томондан ишланиши


хуку кии мухрфаза килиш органлари ходимларига кенг 
таркдлган солик, хукук,бузарликларига. унинг хавфли 
куриниш и булган жиноятларга к,арши курашишда ёрдам 
беради.
К ейинги 
йилларда 
солик, 
сох,асидаги 
хукук,бу- 
зарликлар 
иктисодий жиноятлар 
ичида биринчилар 
каторига чик,иб олди. Бундай холатнинг сабаби, бирин- 
чидан, 
солик, 
сохдсидаги 
деликт 
хатти-х,аракатни 
аникдаш 
к^-шин 
ва, 
иккинчидан, солик, сох,асидаги 
хукук,бузарликка йул куйган шахсни жавобгарликка тор- 
тиш мураккаб масаладир. 
Ш ун и н г учун х,ам солик, 
сох,асидаги хукук,бузарликларнинг сабабларини куй ид а ги 
турт гурух,га булиб урганиш мумкин:
1. М аънавий
2. Сиёсий
3. Ик,тисодий
4. М олиявий-техник
Аксарият солик, туловчилар солик, туланадиган объ- 
ектларни солик, ма^камасидан яширишда ва бу борадаги 
боища жииоятларни содир этганларида муайян ахлок,ий 
жавобгарликни х,ис этмайдилар. Сабаби, солик, бораси- 
даги крнунлар хусусиятидан келиб чицилса керак. М ан- 
тик,ан 
шуни 
таъкидлаш 
мумкинки, 
бу 
борадаги 
цонунларни. 
бошк,а 
крнунларга 
нисбатан. 
албатта, 
шартли равишда, куп рок. хурмат к;илиш лозим . Крнун 
\амма учун умумий, доимий ва муросасиз булиш и ке­
рак. 
Ш у билан 
бирга, 
барча солик, конунларидан 
юкрридаги хусусиятларни талаб к,илиш мумкин эмас.
Биринчидан, солик, крнунлари умумий характерга эта 
эмас, 
чунки 
хрзирги даврда 
соликдарни 
персони- 
фикаииялаш тенденцияси х,амда уни х,ар бир индивиду­
ал хрлатга мослаш ва т у о р кал и турли имтиёзларни 
белгилаш кузатилмокда.
Иккинчидан. солик, конунлари доим о узгаришда. С о ­
лик, солинадиган объектларнинг янгилари юзага келади.


эскилари эса соли к. тизимидан чик,арилади. 
Бундай 
хрлат МДХ, мамлакатлари учун жуда хосдир.
Учинчидан, 
б и зн и и г 
мамлакатимизда 
солик, 
к,о- 
нунчилиги Солик, кодекси к,абул цилингандан сунг му- 
айян тартибга тушди. Бу ерда жуда му\им бир нарсани. 
яъни давлат уз мак,садини нм ал га ош ириш учун солик, ва 
туловлар ставкасини белгилаш ини таъкидлаш мумкин. 
Д авлатнинг сиёсий х,окимиятини амалга ошириш бора» 
сидаги харажати утиш даврида бошк,а бир текис ривож- 
ланаётган мамлакатлар билан тац^ослаганда бир оз 
юк,ори булиш и табиий холдир.
Солик, сиёсатидаги узгаришлар, тебранишлар икги- 
содий хусусиятга эга булса хам, муайян даражада, афсу- 
ски, солик, к,онунчилигининг обрусини туширади.
Солик, хукук,бузарлигининг сиёсий сабабларига турли 
ижтимоий гурухдарнинг солик, туловчи к,исмига, сиёсий 
х,окимият эгалари томонидан тазйиц утказишлар мав- 
жудлигини киритиш мумкин. Бу х,олат фак;ат кучли сиё- 
сийлашган жамиятдагина мавжуд булиш и мумкин. Л е -
кин солик, туламасликнинг ик,тисодий сабаблари мух,им 
урин тутади.
Ик,тисодий хисоб-китоб к,илиш, одатда, соликдан 
бош 
тортишга 
сабаб 
булади. 
Куп 
х,олларда солик, 
хукукбузарликлари реал банкротликдан чучиб содир 
этилади. Бу х,олат ик,тисодий конъюктура билан хам 
богликдир. Солик, туловчи соликни четлашдан келади- 
ган фойда тулаш ва шу туфайли юзага келадиган таш- 
вишлар узини ок^айдими ёки йук,ми, шуни хисоб-китоб 
Килади. Бу холатда яна солик, ставкаларининг даражаси 
Хам мухим урин тутади, яъни ставка к,анча юкори булса, 
солик, тулашдан бош тортиш шунча купаяди, чунки с о ­
л и к туланмаса, ундан келадиган фойда купаяди. Бунда 
солик, туловчининг иктисодий холати, тулов крбилияти 
мухимдир. Солик, туловчининг ру^ияти шундайки, иш 
яхши юришаётганда кушимча ташвишларга дуч келмас- 
ли к учун соликни уз вактида, туда х.ажмда тулашга ин-
124


тилади. Кам даромад оладиган соли к. туловчи эса уз ка- 
момадини 
сол и к 
тулашдан 
бош 
тортиш 
оркдли 
тулдирмокчи булади.
М амлакатнинг ик,тисодий ахволи кичик тадбиркорлар 
рухиятида иктисод ривожланган сари уларга ишлаш им- 
конияти 
камаяётгандек 
нотукри 
фикр 
урнашиб 
цолишига оли б келадн. Бу фикрни узгартириш ушбу 
мамлакат хукуматининг мухим функцияларидан бири- 
дир. Бу ф ункцияни х,ал цилишда с оли к ислохотини 
утказиш. уни такомиллаш тириш , соддалаштириш ало- 
Хида урин тутади.
Бизнинг фикримизча, сол и к, ху кукб уза рл и кл а р к со- 
дир 
этилиш ининг иктисодий сабаблари 
ва 
уларни 
тахдил к и ли
01
да м олиявий-техник сабабларни \исобга 
олиш хам ута мухимдир.
Бунинг сабаби, биринчидан. соли к цонунчилигининг 
такомиллаш маганлиги 
хамда 
соли к
конунларида 
купгина 
ноаникдикдар, 
юридик 
нонсенс 
холатлари 
мавжу д л игид ад и р.
Иккинчидан. солик, органлари ходимларииинг мала- 
каси камлиги ва уларнинг техник воситалар билан кам 
таъминла нга или п щади р.
Учинчидан, солик суммасини хи соблаш н инг техник 
жихатдан ута мураккаблигидадир. Солик. тизимидаги бу 
мураккабликдан хатто соли к органларининг узлари хам 
баъзида кийналиб крладилар. С о ли к туловчилар эса ун- 
дан хохпасалар, 
«хамирдан 
кил сутургандай» енгил 
чикиб кетишлари мумкин.
Куп холларда солик. ундириш техникасининг мурак- 
каблиги соли к туловчиларга к °н ун н и бузмасдан со- 
ликдан буйин товлаш имконини тутдиради.
С о л и к туланадиган объектни гула ва аник белгилаш , 
уларнинг 
солик туловчининг декларациясида 
тутри 
курсатилишига эришиш учун мураккаб тадкикртларни 
Утказиш талаб -нилади. С олик туланадиган объектлар 
сони нин г ортиши соли к органлари ишини мураккаб-
1
1
^


лаштиради, соли к туловчиларнинг эса уз объектларини 
имтиёзли 
с о лик, туланадиган 
объектлар 
тарикдсида 
такдим этишига им кои беради. Афсуски, бундай доллар 
тез-тез учрайди ва улар алохида иктисодий изланишлар 
объекта хисобланади.
Х укукбузарлик тушунчаси ХУКУК назарияси том они- 
дан чукур урганилган. С о л и к, с о хае ид а ги хукукбузар 
ли кн и хам шу асосда гаири^онунии айбли цилмиш. 
Харакат ёки х.аракатсизлик окибатида уз мажбуриятла- 
рини кисман ёки тула бажармаслик юзасидан вужудга 
келадиган ХУКУКИЙ мажбурият, солик, сох,асидаги хукук,- 
бузарлик субъекти хукукларининг бузилиш и деб кабул 
к,ил и не а. мацеадга мувофик, булар эди.
Солик, хукук,бузарлигининг юридик таркиби куйи- 
дагиларни уз ичига олади: хуКУКбузарликнинг объектив 
томони, объекти, хукук,бузарликнинг субъектив томони, 
субъекти. Ш униигдек, юридик таркиб солик, борасида 
хукук,бузарликни содир этганлик учун санкция (жарима) 
куринишидаги юридик маъсулиятни хам уз ичига олади.
Хукукбузарликнинг объектив том они конунга хилоф
хатти-харакатларни (масалан, белгиланган тартибни буз- 
ган холда солик, тулаш объектлари хисобини о ли б бо- 
риш, бу, уз навбатида, текширилаётган муддат ичида 
даромадларни яширишга олиб келади), ёки харакат- 
сизликни (масалан, соли к органларига берилиш и керак 
булган соликларни хисоблаш хамда тулаш учун зарур 
хужжатларни такдим этм асликни) уз ичига олади.
С о ли к хукукбузарлигининг объекти булиб, 
соли к
хукукбузари содир этган хукукбузарлик тан олинади. 
яъни с о л и к ундириш, бож, турли йигимлар ва соли к ти- 
зимига бирлашган бошка мажбурий туловларни белги- 
лаш ва ундириш буйича юзага келадиган ижтимоий му- 
носабатлар хисобланади. Бу муносабатлар соли к хукуки 
нормалари билан бошкарилади ва уларнинг мазмунини 
ифодалайди.
126


Соли к хукукбузарлигининг субъектив томони 
айб- 
лиликда ифодаланади. М уайян хукуцбазурликка нис- 
батан олинганда кдсддан ёки эх,тиётсизлик каби айб 
куриниш лари куллаиилади.
С оли к хукукбузарлигининг субъекти соли к, тугтовчи, 
учинчи шахслар ва солик органлари булиш лари мумкин.
ХУКУК назариясидан маълумки. солик, сохасида юри- 
дик жавобгарлик кузда тутилгаи хатти-хдракат солик 
хукукбузарлиги 
дейилади. 
С о ли к
хукутфузарликлари 
учуй турли санкциялар кузда тутилгаи. Ш у билан бирга. 
ижтимоий хавфли солик, хукукбузарликларига солик. 
жиноятлари каби жиноий жавобгарлик куллаиилади 
(У збекистан Республикаси Ж К нинг I6X, 179. 180. IS !. 
184-моддалари).
Узбекистан Республикаси Солик, кодексининг 41- 
боби ни нг 
«Я к ун ловчи
к,онунлар»ида 
соли к
муно- 
сабатлари субъектларининг жавобгарлиги (132-модда) 
хусусида 
айтилган. 
лекин 
бу 
Кодексда 
«солик, 
Хукук,бузарлиги» туш унчасининг таърифи. тавсифи бе- 
рил маган.
Бизнинг 
фикримизча. 
Солик, 
кодексида 
«солик; 
хукуцбузарлиги» туш унчасининг таърифи кузда тутил- 
ганда. бундам хатти-хдракатга жаримаяарни белгилаш да 
унинг ахамияти катта булур эди.
Юк;орида келтирилган фикрлар асосида куйидаги со- 
лик,ка оид х,укук,бузарликлар гуруутарини таъкидггаш 
мумкин:
I. 
С оли к туловчиларнинг хукук, ва эркинликларига 
царши кдратилган \укук,бузарликлар. Бу lypvx солик 
туловчининг хужалик фаолиятида конунларга хилоф ра- 
вишда кдршилик кУрсатишиии уз ичига олади. 
Бу 
куйидагиларда, яъни солик, органлари мансабдор шахс- 
ларининг 
тадбиркорларни 
солик 
хмсоб-китобига 
куй и 
UJ 
га гайриконуний эътирози мавжудлигида. солик 
туловчининг 
банкдаги 
хисоб 
рацамлари 
оркали 
утказиладпган операцияларни тухтатиб куйишида ёки
! т"7


солик туловчи мулкини гаириконуний «^исобга» олиш 
да, \исоб-китоб харакагларини, х^собот хужжатларини 
узгартириш, кенгайтириш, купайтириш буйича асоссиз 
талаблари борлигида ва бошк,аларда уз ифодасини топа-
Солик туловчининг хукук ва эркинликларига к,арши 
каратилган хукукбузарликларга солик со\асидаги сир 
ларин ошкор этиш, яъни к<>нуи йули билан солик 
с и р -
лари ни таш кил килган солик органининг лавозим эгаси 
ёки уз касбий ёки лавозимига оид мажбуриятларни ба- 
жариш чогида узига маълум булиб колган ахборотларни 
кшриконуний ишлатиш ёки узга шахсга бериш киради.
2. Бюджетник!' даромад кисмини тулдиришга карши 
Каратилган хукукбузарликлар. Ушбу хуКУКбузарликнинг 
асосий субъекти булиб учинчи шахслар юзага чикади. 
Амалиётда солик муносабатларининг бу иштирокчилари 
Конун талабларига тула риоя килмайдилар. Улар томо- 
нидан содир этилтан х.укукбузарликларга солик ва жа- 
рималар буйича туланмаган ко^дик суммаларини олиш 
талабларининг бузилиши, яъни банк ёки кредит ташки- 
лоти томонидан солик органлари ёхуд суд карори 
оркали 
туланадиган 
суммаларнинг 
умуман 
утказилмаганлиги ёки уз вактида утказилмаганлиги ки ­
ради.
Бюджетнинг 
даромад 
кисмини 
тулдирмасликка 
Каратилган хукукбузарликлар ичида эн г куп таркалгани 
солик тулашга мулжалланган маблагларни ноконуний 
ишлатишдир. Бу ху'кукбузарлик банк ёки кредит ташки- 
лотларнинг 
солик 
туловчилардан 
туш га н 
солик 
микдорларини 
утказмаслик 
ёки 
муддати 
бузилиб 
утка з ишл а рд а и ф од ал а н ад и .
3. Солик, тизимига каРши каратилган хукукбузар- 
ликларга куйидагилар киради:
• 
асоссиз равишда конун л а рда кузда тутилмаган 
холларда солик тулашдан озод килиш (имтиёзлар ти- 
зимини яратиш ёки конунларда белгиланмаган ёки


боища холларда мансабдор шахсларга берилган ва- 
колатлардан нотуфи фойдаланиш);
• ноконуний соликни киритиш ёки белгилаш;
• ноцонуиий соликдарни ундириш (тугридан-тугри 
ёки билвосита мажбурлов йули билан солик ундириш, 
яъни конУилар билан белгилаимаган ёки киритилмаган 
соликларни тулашга ундаш хамда гайриконуний катта 
Хажмдати соликларни тулашга мажбур килиш. Шу би­
лан бирга, конуиларда белгиланган муд’.атлардан олдин 
солик тулашга мажбур килиш хам ушбу гурухга мансуб- 
дир).
4. Солик тулаш мажбуриятларига карши хукукбу- 
зарликларда куйидаги турларни. хусусан, соликни тула- 
маслик ёки уз вактида туламаслик хамда соликдар 
буйича 
имтиёзлардан 
гайриконуний 
фойдаланишни 
таъкидлаш мумкин. Имтиёзларни нотугри белгилаш, со­
лик органларига имтиёзли соликдар тулаш учун тегишли 
Хужжатларни, асосланмаган маълумотларни солик ор­
ганларига тоиширишлар гайриконуний имтиёзлар хи- 
собланади.
5. Солик туловчининг мажбуриятларини бажариш 
Кафолатлари тизимига карши 
хУ КУКбузарликлар 
куйи- 
дагилардан иборат:
• солик, туловчининг гайриконуний хисоб-китоб счё- 
тини очиши;
• солик туловчига гайриконуний равишда хисоб- 
китоб счётини очиш;
• касса 
интизомининг 
бузилиши 
(конунда 
бел­
гиланган тартибдан четга чикиб накд пулларни кабул 
цилиш. сакдаш ва улардан фойдаланиш коидаларипинг 
бузилиши);
• гайриконуний хисоб-китоблар (накд пуллар буйича 
ОПерацияларнинг 
конунларда 
белгиланган 
микдор- 
ларини бузиб амалга ошириш);
129


• солик, туловчи хакидаги ахборотларни солик, орган - 
ларига беришдан буйин товлаш.
6. Бухгалтерия х,исоби, бухгалтерлик \амда солик 
х,исоботларини тузиш, бухгалтерия \исобини олиб бо 
риш борасида содир этилган хукук,бузарликларга:
• бухгалтерия х,исобини юритиш тартибига риоя 
к,илмаслик билан боглик жиноят (хужалик опера 
цияларини хужжатлаштириш х,амда уларнинг бухгалтер 
лик регистрларида ифодаланиш к,оидаларини бузиш);
• бухгалтерия х,исоби маълумотларининг аникдиги ва 
хак,к,онийлигини таъминламаслик;
• бухгалтерия \исоби ва солик, \исоботини тузии! 
тартибини бузиш (солик, органларига бухгалерия ва со 
лик, хисобини белгиланган куринишда ва норматии 
хужжатларда курсатилган маълумотларни такдим этмас- 
лик);
® бухгалтерия ва солик, х,исоботларини такдим этиш 
дан буйин товлаш (белгиланган муддатларда ёки солик, 
органлари 

Download 5,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   38




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish