А к а д е м и я а. А. О р т и д о в


Катор  карорпар кабул кил га  н



Download 5,95 Mb.
Pdf ko'rish
bet22/38
Sana25.09.2022
Hajmi5,95 Mb.
#850206
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   38
Bog'liq
Хуфёна иқтисодиёт. Ортиқов А

Катор 
карорпар кабул кил га 
н. 
Жумладак «Р о с си я Ф еде-
91


рациясида юридик шахслар уртасида накд п ул билан 
Хисоб-китоб 
К.ИЛИ1П 
хажмини белгилаш г\трпсида»гм 
Россия Ф е д е р а ц и я м М инистрлар Кенгаш ининг 1993 
йил 30 июндаги 620-сонли, 1994 йил 17 ноябрдаги 1258- 
сонли, 1995 йил 18 сентябрдаги 191-сонли кдрорларини 
келтириш мумкин. Бу борада мамлакат марказий б ан ­
ки нин г тегиш ли кдрори хам мавжуд.
Л ек и н шунга карамасдан, Россияда, хусусан. Москва 
шахрида уш бу даромад «м ан б аи » уртача 60 трлн рублни 
таш кил к,илган (баъзи тадбиркорлик тузилмалари кунига 
25 млрд рублни накд пулга айлантирган доллар хам уч- 
раган).
П ул м а б л а т а р и н и сохта авизо ёрдамида бундай ом- 
мавий узлаштириш инфляция жараёнига тутридан-туфи 
таъсир кдладиган холатдир. Экспертларнинг фикрича, 
накд пулга айлантириш ж араёнининг пул-кредит тизи- 
мига таъсири мутахасислар томонидан кам урганилган, 
лекин, фирибгарлик билан узлаштирилаётган пул маб- 
лагларипинг 20 - 30 фоизини ташкил кдпади. Тацик,- 
ловчи м олия-хукук нормалари м оли я муносабатлари 
субъектларини бундай харакатларга йул куймасликка, 
молия интизомини бузмасликка чорлайди, холос. Катта 
микдордаги накд пул операциялари м олия хукукбузар- 
лиги, деб тан олинади. Юк,орида келтирилган хукук- 
бузарликларнинг олдини олиш механизми, афсуски, 
хали тула иш лаб чикдлмаган.
Б еш инчидан

утиш 
даврида 
хукукбузарликларнинг 
ик,тисодий сабабларидан яна бири (хуж алик юритиш 
фаолиятида 
янги 
юзага 
келгани) 
солик, 
конунчи- 
лигидаги, даромад (ф ойда)ни ва солиь; солиш нинг 
бошка объектларини яширишни юзага келтирувчи му- 
айян камчиликлардир. С оли клар—бюджетга в а д а в ла т- 
нинг бюджетдан ташцари фонддарига тушадиган пул 
туловларидир. Улар конун билан белгиланган тартибда 
ва микдорда олинади.


Давлат узига ю клатилган функцияларни амалга ош и- 
ришда тегиш ли м оддий-техник базани яратиш учун со- 
ликдар белгилайди. С оликдарнинг асосий функцияси - 
фискал, давлат хазинаси билан б о гли к булиб, х,ар доим 
Хам с оли к туловчиларнинг макс ад функцпясига мос ке- 
лавермайди, натижада с о л и к хукукбузарлигининг юзага 
келишига сабаб булади.
С о л и к туловчининг бир кагор мажбуриятлари ичида 
энг мухами - соликдарни уз вактида ва туда х,ажмда 
тулаб боришдир. Бош ка мажбуриятлари давлат органла- 
рининг даромадлар ва бошк,а солик, объектларини ка- 
майтириб курсатиш, яш ириш нииг олдини олиш ва 
аникдаш каби фаолияти билан боиш кдир.
Хужалик 
амалиётида 
солик, 
туловларини 
мини- 
маллаштиришта к,аратилган хукук,бузарликлар куп учраб 
туради. У збекистан Республикасида 2001 йилда соли к
туловлари буйича к,арзд орлик 21 млрд сумни, Россия 
Федерациясида (1997 й и л) 60 трлн рублни ташкил 
Килди. Бу эса Россияда иш лаб чикилган Я И М н и н г тах- 
минан 1,7 фоизини таш кил кил ад и. Охирги икки йил 
мобайнида солик, ислохртларини амалга ошириш нати- 
жасида Россияда (ж исмоний шахсларга нисбатан 13 фо- 
изли даромад соли ги н и н г жорий к^ииниш и) солик
туловчилар 
уз 
мажбуриятларини 
тули к
бажаришга 
\аракат цшшокдалар. Л ек и н бу чоралар х,ам соли к
\укукбузарлигини йукота олмайди.
С о л и к туловчининг бундай гайрихукукий хатти-\а- 
ракати купгина икгисодий, хукукий ва маънавий ом и л- 
ларга 
боклик. 
Айнан 
ш унинг 
учун 
хам 
солик 
хукукбузарлигига карши курашишда иктисодий-хукукий 
таъсир усулларини комплекс тарзда олиб бориш лозим. 
Иктисодий хукукбузарликларнинг бирламчи сабаблари- 
дан 
булган 
солик, хукукбузарлиги 
солик, 
конунчи- 
лигининг 
такомиллаш маганлиги 
натижасидир. 
Бу 
цонунчиликни бузганларга. соли к тулашдан буйин тов- 
лаганларга, давлат олдидаги мажбуриятини бажармаган-
93


ларга нисбатан ж иноий жавобгарликни куллаш масала- 
сини долзарб килиб куймокда.
Узбекистан Республикаси Ж иноят кодексининг 184- 
моддасида соли к ва бош ка туловларни тулашдан буйин 
товлаш учун ж иноий ж авобгарлик кузда тутилган1. Р о с ­
сия Федерациясида 1996 йил 13 июнда кабул килинган 
«Р о сси я Ф едерациясининг Ж иноят кодексини кучга ки 
р
1
ттиш тугрисида»ги конунда мамлакат к,онунчилигидн 
биринчи марта «с о л и к ж иноятлари» тушунчаси ва 198- 
моддадаги «Ф ук а р о н и н г соли к тулашдан буйин товлаш » 
х,амда 198-моддадаги «Таш килотлардан олинадиган со- 
ликлардан буйин товлаш » каби ж иноят таркиблари учун 
ж иноий жавобгарлик киритилди.
У ш б у ж иноятларнинг хавфлилиги шундаки, бу жино- 
ятлар окибатида давлатга моддий зарар етказилади, 
унинг уз ваколатларини бажаришга йулланадиган пул 
маблаглари камайиб кетади.
Х укукни 
мух,офаза 
кдлиш
хамда 
соли к
орган- 
ларининг амалиёти курсатишича, фирма ва ташки- 
лотларнин г соли к тулашдан буйин товлаш и билан 
боглик, жиноятлари куп учраб туради. Бу ж инояглар 
бухгалтерия 
хужжатларига 
сохталаштирилган 
маълу- 
мотларни киритиш ва бунинг натижасида даромад ёки 
харажатларни, узга солик, объсктларини яширишда ифо- 
даланади.
Уй 
ва квартиралар, транспорт воситалари х,амда 
бошк,а фойда бермайдиган. лекин мавжуд к,онунларда 
солик 
солиш
о б ъ е к т
х,исобланувчи 
мулк 
солик 
объектлари булиш и мумкин.
Солик 
тулашдан буйин товлаш нинг объектив то- 
м он ин ин г 
муайян 
белгилари. 
хусусан, 
куйидагилар 
булиш и мумкин:

У збеки стан
Республикаси Ж иноят кодекси. 
— 
Т.: 
У збекистан Республикаси Адлпя вазирлиги, 2001. - 97-бет.
94


1) бухгалтерия 
хи соботин инг 
турли 
шаклларида 
курсатилган 
корхоналарнинг 
молиявий 
натижалари 
(ф онда) тугрисидаги маълумотларнинг бир-бирига мос 
келмаслиги;
2) корхоналар 
бухгалтерия 
\исоботи 
маълумотла- 
рининг якукин 
синтетик 
бухгалтерия хисоби 
маъ- 
лумотларига 
мос 
келмаслиги 
(баланс ва 
молиявий 
натижалар \исоб маълумотлари билан тасдикланганда);
3) хисобдаги ёзувлар (бухгалтерия хисоби счётлари- 
нинг 
корреспонденцияларн) 
ва 
уларни тасдихдовчи 
дастлабки хужжатларнинг хужалик операниялари реал 
мазмунига мос келмаслиги:
4) бухгалтерия хисоби ва х,исоботидаги ёзувлар учун 
хужжатл и асосларнинг йук/шги.
С о л и к инспекторлари хамда соли к, к а оид жино- 
ятларга карши курашиш департаменти ходимларини 
чалгитишга 
царатилган, 
хужжатлар 
билан 
амалга 
ош ириладиган турли фирибгарликлар дам юзага келиш и 
мумкин. Кайд этилган жиноятда тугридан-гугри к,асд 
мавжуд 
булиб, 
бу 
харакатни 
содир 
этган 
солик, 
конунчилигини бузганликда айбдор мансабдор шахслар 
Хам, хусусий шахслар хам жавобгарликка тортилади.
Россия Федерацияси Жиноят кодексининг 198-моддаси 
«Ф ук ар оларн и н г солик, тулашдан буйин товлаш и » деб 
ном ланиб, 
даромадлар 
хусусидаги 
мажбурий 
декларация ни такдим этмаганлиги ёки даромадлар ва 
харажатлар декларациясига цасддан сохта маълумотлар 
киритганлик 
учун 
бу 
модда 
буйича 
жавобгарлик 
белгиланган.
Узбекистан Республикаси Ж иноят кодексида бундай 
модда 
киритилмаган. 
Бу 
х,акда 
мутахассислар 
уз 
фикрларини айтишлари лозим.
Юк,орида к,айд этилган жиноят объектив том онининг 
хусусиятларини инобатга олган холда солик. тулашдан 
буйин товлаш нинг турлари куйидагилар билан боглиц.
1. Даро> .длар ёки кирнмни яшириш орк,али-
95


• иш баж арилганлиги ёки хизмат курсатилганлиги 
хусусидаги далолатном анинг 
мавжудлигига 
карамай. 
махсулотларни сотишдан келган даромадларни яшириш;
• товар сотилгандан сунг юкхати ва бошка б ух ­
галтерия хужжатларини йукртиш ёки алмаштириш йули 
билан чакана савдодан тушган даромадни яшириш;
• кредит бериш буйича шартиома (карз олинган 
маблаглар соли к к 3 тортилм айди) тузиш йули билан 
даромадларни соликдан яшириш. Бундай холатларда 
кредит берувчи кредитни кайтариш ни талаб этмайди, 
кредит олган корхона эса уз иш фаолиятини тугатади 
ёки маълум муддатдан сунг кредит шартномасини йук 
к,ил ад и:
• махсулотларни сотиш натижасида олинган мулкий 
даромад х,ажмини яш ириш максадида товар-моддий 
бойлию тарини фактурасиз жунатиш;
• и ш ончли ш ахслар оркали сотилган ма.\сулотлардан 
келган накд даромадни бухгалтерияда х,исобга олмаслик;
• корхоналар ва таш килотларга берилган кредит- 
лардан келган ф ойдани бухгалтерия хдсобларида акс 
эттирмаслик;
• асосий булм аган, л ек и н устав фаолияти натижасида 
ишлаб 
чикилган 
м ахсулотларни 
сотишдан 
келган 
фойдани камайтириб, ун и дебиторлик каРзи сифатида 
акс эттириш;
• сотилган м ахсулот хажмини камайтириб курсатиш;
• хусусий шахслардан махсулотларни харид кдлганДа 
уларнинг сонини камайтириб курсатиш ёки нархини 
ош ириб курсатиш.
2. К ор хона ф ондларидан фойдаланиш оркали:
• м оли явий ёрдам тарикасида корхонанинг махсус 
фондларига 
(хи зм ат 
курсатгани, 
иш 
бажаргани, 
жунатган махсулоти ^ у н ) маблаглар утказиш;
• тур ли манбалардан тушган маблаЕпарни «иктисодий 
рагбатлантириш » ф ондига утказиш;
96


• буюртмачи 
томонидан 
куйилган 
шартларда 
туф и д а н -туф н
корхона 
фондига 
маблаг 
сифатида 
Утказилган махсулотлар, товарлар. хизматлар нархини 
атайлаб 
пасайтириш;
• таьмирлаш фондига нормадан зиёд маблагларни 
Утказиш:
• асоеий воситалар тезкор амортизациясининг нор- 
мативларини гайрикриуний куллаш;
» вакдинча молиявий ёрдам олиш оркали махсулотни 
сотмасдан, 
иш 
бажармасдан 
хизмат 
курсатмасдан 
модций рагбатлантириш фондларини тулдириш;
3. Х и соб-к и тоб ракамларидан фойдаланиш оркдли:
• узаро 
келишувлар 
асосида 
бошк,а 
корхоналар 
Хисобваракдаридан фойдаланиб. молиявий операция- 
ларни амалга ошириш;
• тижорат 
банкларидаги 
счётлардан 
фойдаланиб 
(Узининг хисоб-китоб ракдмидан ташкдрида) молиявий 
оиерациялар утказиш;
• кейинчалик солик, туламасдан фойдаланиш \гак,- 
садида валюта туш умларини хорижий шериклар ёки 
вакиллар хисоб-ки тоб ракдмларига жойлаштириш;
» корхоналарнинг 
банютарда 
валюта 
хи соб-китоб 
разами йукдиги туфайли м иллий пулга айлантирганда 
тегиш ли солик; туловларини туламаслик;
» солик, органларига хабар бермасдан турли банк- 
ларда хисоб-китоб ракдмларини очиш;
• Хисоб-китоб ракдмларини беркитиш, корхона м ул- 
кининг ун ин г аъзолари уртасида так,симлаш оркали 
солик, тулашдан буйин товлаш;
• юридик 
ш ахсларнинг 
ж исмоний 
шахсларнинг 
банкдаги хисоб-китоб ракдмларига воситачилик хиз- 
матлари учуй даромад с о ли ш н и ундирмасдан маблаглар 
Утказиш и;
97


• бажарилган nui (хнзмат) 
\чун 
маблатни корхгл'^ 
хисоб-китоб ракамита эм ас. балки корхона р ахбари нти 
шахсий кисоб-ктпоб ракамига уткаш ш и;
» хорижда сотнлган ма\с\лотлардан тушган даро- 
мадпарни у ерда очилган шахсий 
с к ч
корхона хпсоб- 
китоб рак;амларпга «иккилам чи » шартиомалар асосида 
утказиш. Бу шартиомалар «легал ва р асм и й »г(аридаи 
фарк, 
килиб. 
келиш ув 
буйича, 
белпш анган 
сумм,: 
хориждаги хисоб-китоб ракамига гушгандан сунг йук 
килинади.
4. 
Харажатлар буйича амалга ошириладигак <>,\ийла- 
н айран г »л ар о ркал и :
» ишлаб чикариш харажатларини ма\сулотнинг нар- 
хита кушилган фойда микдорига кУпайтириш, бунда 
брак 
Ьактик таннархи асосида эмас. балки ултуржи 
марки буйича х,исобга олинади;
• шахсий пай асосида уй-жой курилишида фой- 
даланилгам 
материаллар 
кийматини 
ма\сулот 
тан­
нархи га кушиш;
• кжрри 
турувчи таш килотнинг 
бошкаруп 
ап па­
ратами саклашга кетадигам сарфларни ишлаб чикариш 
харажатларн га кушиш;
• дефект 
ведомости 
ва 
объекгларни 
руйхатдан 
чикариш далолатномаси йук булгани \олда, иш лаб чи­
кариш харажатларига автотрансгюрг ва бошк;а тех 
никани таьмирлаш учуй ажратилган >:о иет кисмларг 
Кийматини кушиш;
• олинмаган 
мах,сулот 
учун 
олдиндан 
туданган 
суммами харажатларга 
к у ш и ш
;
» корхона ихтиёрида цоладиган фойдадан мабла» 
билан таъминланадиган харажатларни мах,суло! 
тан 
нархи харажатларига асоссиз равишда кушгам хрлда 
ма\сулот таннархини ошириб курсатиш;
• хориждан кед ти рил ад ига н асбоб-ускуналар, анжом- 
лар, 
материаллар 
ва 
шу 
кабиларнинг 
кийматини
%


Кейинчалик буладиган харажатларни сохталаштириш 
макрадида ош ириб курсатиш:
• мехнатга ха к тулаш харажатларини ошириш.
5. Ш ахсий манфаатларни кузлаб суиистеъмол килиш 
воситасида 
амалга 
ош ириладиган 
солик, 
хукук- 
бузарликлари оркали:
• бир 
вакднинг узида 
хусусий корхоналар 
эгаси 
булган 
давлат 
корхоналари 
ходимларининг 
давлат 
корхоналари моддий ва пул воситаларидан шахсий 
манфаатлари йулида фойдаланиши;
• товар-моддий 
бойликларининг 
к,ийматини 
балансдан ташкдри «м аъсулият билан сакдаш учуй 
топш ирилган товар-моддий б ой ли к лар и » счётида ифо- 
далаб, шахсий фойдаланиш учуй бериб куйиш;
• иш лаб чик,ариш мацсадида ижарага олинган би- 
ноларни корхоиа ходимларига яшаш учуй ижарага бе- 
риш;
• корхона хисобидан хизматчи ва ходимлар хаётини 
циск,а 
муддатларга 
сугурта 
кдтиш 
хамда 
сугурта 
суммасини 
унинг 
муддати 
тугагандан 
c ÿ H r
ÿina 
ходимларнинг 
шахсий 
хисоб-китоб 
ракдмларига 
Утказиш;
• сакдаш (ом бор )га к,абул кил и и га и товар-моддий 
бойликларини 
хис° б
журналларида 
тулалигича 
руйхатдан угказмаслик.
6. Ходимлар 
сонини 
расмаи 
купайтириб 
содир 
»гиладиган солик, хукук,бузарликлари оркдли:
• нормаларда 
белгилаиганидан 
ортикда 
иш 
ха&и 
суммасини 
яшириш 
учун 
ходимлар 
сонини 
(сохта 
Шартномалар асосида ишлайдиганлар хисобига) сунъий 
купайтириш;
• солик, солишда имтиёзлардан фойдаланиш учун 
ногирон.тарни расман ишга к,абул к,илиш.
7. Хужжатларни сохталаштириб солик, хукукбузар- 
ПИкларини содир этиш оркдли:
99


• сохта харид хужжатларидан фойдаланиш;
« молиявий хисоб-китоб хужжатларини сохталаштириш 
(масалан, 
иш 
бажарилганлиги 
хусусида 
сохта 
нарядларни тулдириш );
• тижорат операцияларини амалга оширишда сохта 
хужжатлар (топиб олин ган паспортлар, юкхати ва бошка 
хужжатларни 
узга 
шахсларга 
расмийлаштириш)дан 
фойдаланиш.
8. Г;аирик;онуии и янги тизимларни ташкил кил но 
солик, хукуцбузарликларини содир этиш оркали амалга 
ошириш:
• корхоналар базасида молия-хуж алик фаолиятини 
ажратмасдан янги тижорат тузилмаларини яратиш;
• цонунларда кузда тутилмаган хайрия ташкилотлари 
ва фондларини ташкил кдлиш :
« бюджегга тушадиган кдрзни туламаслик макрадида 
корхоналар 
иш ини 
тугатиш 
ва 
уша 
таъсисчилар 
томонидак 
янги, 
олдингисига 
меросхур 
булмаган 
тузил м аJтарн и тузиш .
9. Райриконуний 
фаолият 
юритиб, 
солик, чз'кук- 
бузарликларини содир этиш оркали:
• даромад с о л и т ставкасини камайтириш мак,садида 
савдо-сотик, фаолияти куриниши остида воситчилик 
фаолият и билан шугулланиш :
» даромад с о л и в ш и тулашда имтиёз олиш мак,садида 
узининг асосий фаолиятини кур ил и ш ёки 
к,ишлок 
хужалиги мах,сулотларини ишлаб чик,ариш фаолияти 
ник,оби остида юритиш;
• солик, органларида руйхатдан утмасдан тижорат 
фаолияти билан ш угулланиш ;
• ли ц ен зи яли тижорат фаолияти билан лицензияси < 
шугулланиш :
« бир минтак,адаги корхоналар ишлаб чикарган то 
варларни хусусий шахслар орцали муайян мукофот 
эвазига бошка минтак,аларда сотиш;


• акциз с о л и ш к и туламаслик максадида хом ашёни 
сотиб, 
кейинчалик 
ундан 
тайёрланган 
махсулотни 
буюртмачининг 
материалидан 
ишлаб 
ч и ка рил га н 
ма\сулот сифатида утказиш;
• корхоналар уртасидаги хисоб-китобни лимитланган 
чсклар оркали амалга ош ириш ва улардаги суммаларни 
Норасмий холда накд пулга айлантириш;
• давлат корхоналарининг бошка мулк шаклидаги 
корхоналар билан катта суммадаги жарималар тулаш 
шарти билан олдиндан келишипган холда шартномалар 
тузиши;
• давлат корхоналарининг бошка мулк шаклидаги 
гашкилотларга улар хеч кандай иш бажармаган ва 
хизмат 
курсатмаган 
б^лса-да, 
кайтармаслик 
шарти 
Оилан пул маблакларини утказиши;
• курсатилган молиявий ёрдамдан соли к туламаслик;
• солик; тулаш буйича имтиёзлар мавжуд булган 
даврлардагина (икки, беш йил мобайнида) фаолият 
кУрсатиш.
10. 
П ул маблагларини кайд этиш ва сакдаш тарти- 
оини бузиб соли к ХУКУКбузарликларини содир этиш 
оркали:
• товарнинг улгуржи нархини тугрцдан-т\три акциз 
( гавкаси микдорига купайтириш оркали акцизни товар 
мархига 
кушиш. Бу эса уш бу туловни камайтиришга 
<»либ келади;
• бажарилган иш ва курсатилган хизмат учун ту- 
мнган, аванс туловларини солик, туланадиган оборотга 
| иритмаслик;
• соли к
органлари 
текшируви 
натижасида 
бел- 
111 ланган 
молиявий санкцияларни корхона ихтиёрида 
•^оладиган 
фойдага 
эмас, 
балки 
баланс 
фойдасига 
* ушиш;
• пул суммаларини корхона кассасига кабул кил- 
чиган холда м олия-хуж алик операцияларини накд пулда
101


амалга ош ириш ; корхона кассасида пул маблакпаршш 
сакдаш к,оидаларига риоя килмаслик.

Download 5,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   38




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish