А к а д е м и я а. А. О р т и д о в



Download 5,95 Mb.
Pdf ko'rish
bet23/38
Sana25.09.2022
Hajmi5,95 Mb.
#850206
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   38
Bog'liq
Хуфёна иқтисодиёт. Ортиқов А

Олтинчидан,
х.у кУКб у за р л и к л а р к и н г 
мк,тисод] :п 
сабабларидан бири ташки иктисодий фаолият тутрисп | 
даги конунчил икн ин г та ко м ! шл а ш м а га нл и гид и р .
Сунгги йилларда баъзи М Д Х мамлакатларида солик, 
туламаслик максадида алкоголли махсулотларни «с о м I 
экспорт» 
килиш 
кенг таркалмокда. 
Бунинг сабабп 
шундаки, 
баъзи 
мамлакатларда. 
хусусан, 
Россия,!,I 
хорижга экспорт килинаётган махсулотларга имтиёзлар 
белгиланган, 
улар 
К, К С
(кушимча киймат с о л и т )| 
тулашдан, акциз солигидан озод кдиинади. 
Бундам 
Холат 
акциз 
товарлари 
харакати 
устидан 
назорш 
сусайганлигидан келиб чикади.
Бундан ташкари. б у мамлакат конунчилиги ишлаб! 
чикарувчи корхоналарга товарлар хорижга реал олпо| 
чикиб кетилмагунича К1\С ва акциз солигини эксп орт 
товарлари кийматига киритмасликка рухсат беради. Ьу 
эса, уз навбатида. турли хУКУКбузарликларни юзагп 
келтиради.


Х И С О Ь- К И Т О Б М У Н О С А Б А Т Л А Р И Д А ! И 
Х у к у к б у з а р л и ю т а р - Х У Ф Ё Н А
И Ц Т И С О Д И Е Т Н И Н Г Я Н Г И Й У Н А Н И
ш 
И
Х озирги даврда тулов толш ирикном аси ва талабно- 
масидан фойдаланиб, шунингдек, х;исоб-китоб опера- 
цияларини 
амалга 
оширишда 
бошк,а 
тулов 
Хужжатларини куллаб содир этиладиган ж иноятларнинг 
усуллари кескин купайиб бормокда. Суд амалиёти шун- 
дан далолат бермокдаки, 
хар бир муайян х;олатда 
жиноятчилар икдисодий х,аётдаги реал узгаришларга тез 
па «м алак али » равишда мослашмокдалар хдмда банк к,о- 
нунчилигидаги номутаносибликлар, камчиликлар каби 
цонун ва к,онун ости \ужжа гл арид аги зиддиятлардан 
Узларииинг манфаатлари йулида усталик билан фойда- 
ланмокдалар.
Банк тизимини ва х,исоб-китоб тартибини к,айта таш ­
кил этиш нинг дастлабки боск;ичларида туловлар тулов 
талабномаеининг акцеитли (дастлабки ёки кейинги) ёки 
акцеитсиз куриниш ларида амалга оширилганда, солик, 
органлари пул маблагларини жиноий узлаштириш билан 
кенг тукрашадилар. Бунда!! хисоб-китобда талабнома- 
ларга уларнинг банкка келиб тушиши билан операция 
кунн 
давомида пул туланарди. Туловчи тапабномалар 
Узининг банкига келиб тушган кундан бош лаб уч иш 
куни 
давомида бу туловномаларга пул тулашдан бош 
гортиши мумкин. Акцептдан воз кечганлик хусусидаги 
ариза олинган 
куни воз 
кечилган сумма микдори 
туланган талабнома асосида мах,сулот етказиб берувчи- 
нинг счётидан туширилган маблаглар туловлар амалга 
оширилган ^исоб счётидан учирилади.
Юк,орида 
айтилганларни 
инобатга 
оли б, 
шуни 
гаъкидлаш мумкинки. жиноятчилар к,албаки фирма ту-


зиб, 
унинг 
хисобидаги 
пул 
маблакларини 
сохта 
шартномани рукач кил по, товарсиз талабномалар асоси- 
да узлаш тириб оладилар ва шундан сунг фирмани туга- 
тадилар. Бу суммаларни тиклаш а мал и и томондан мум- 
кин эмас, чунки олувчининг хисоб-китоб рацамида с 
пул маблаги булмайди ёки у иш фаолиятини тугатган 
булади.
Кейинчалик сунгги акцепт тар гиб иди ги талабномалар 
оркали 
хисоб-китоблар 
амалда 
тухтатилди. 
Бунинг 
натижасида 
узгаларнинг 
пул 
маблакларига 
тажовуз 
кцлиш камайди, лекин бошк,а куринишдаги, хусусан чек 
китобчаларидан 
фойдаланиб 
жипоят 
содир 
этиш 
Хозирги кунда тез-тез учраб туради.
М асалан, тадбиркор пул маблагларини узлаштириш 
максадида корхона номидан харидор сифатида бирор 
н оп ф он ла р ва бокувчисиз болаларни ижтимоий химоя 
фонди билан олди-сотди шартномаси тузади ва уларда 
катта пул маблаги йукдигини била туриб, лимитланган 
китобчадаги сохта хпсоб чеклари буйича олдиндан пул 
утказади. С унг шартномани бекор килади ва уз чнсоб- 
китоб рака ми га чекда курсатилган суммами тушириб, 
накд 
пулга 
айлантиришга 
ва 
узлаштириб 
олишга 
уринади.
Сохта лимитланган чек китобчалари банк ходим- 
ларидан 
тегиш ли 
рарбатлантирпш 
эвазига 
кулга 
киритилади. Хусусан, Россиядаги фирмалардан бири 
рахбарининг 
уринбосари 
бир 
банкнинг 
ра.\барияти 
билан ж иноий тил бириктириб, 
600 млн 
рубльни 
ифодаловчи чек китобчасини олган, аслида эса бундай 
сумма 
фирма 
счётида 
умуман 
булмаган. 
Чекда 
курсатилган суммага шартнома тузилган. 
Ш артнома 
турли 
хийла-найранг билан 
бекор 
килиниб. 
чекда 
курсатилган 
сумма 
накд 
пулга 
айлантирилган 
ва 
узл а ш ти р ил и б ю борил га н .
Юкорида келтирилган тулов усуллари билан бирга 
хисоб-китоб операциялари аккредитивларнинг узгача
104


ш акли 
бошка 
ша.\ардагилар 
билан 
хисоб-китоб 
кдлинаётганда цулланилади. Бунда хисоб-китоб тури 
шаргномада курсатилган булади ёки махсулот етказиб 
берувчн санкция тартибида харидорни хисоб-китобнинг 
шу тур и га утказади.
Х и соб-к и тоб аккредитив ш аклининг мохияги шундан 
иборатки, пул туловчи уз банк и га туловни товар-моддин 
бойликларини етказиб берувчн жойлашган жойда амалга 
ош ириш ни топширади. Х и со б -к и то бн и н г бундай турида 
куйидагилар амалга оширилади:
1) харидор узига хизмат курсатувчи банкка аккре­
дитив очиш хусусида ариза оркали мурожаат килади, 
бунинг учун муайян бир суммани деп он енты утказади;
2) харидор банки маблагларни «аккредитив» ракамида 
бронлаш тириш нули билан аккредитив очади, бундай 
Холатда гтуллар харидорнинг хисоб-китоб ёки ссуда 
ракдмидан руйхатдан чик,арилади;
3) харидорнинг банки махсулот етказиб берувчининг 
банкини аккредитив очилганлиги ва унинг шартлари 
хусусида хабардор килади. бу банк эса, уз навбатида. 
махсулот 
етказиб 
берувчини 
бу хакда огох этади. 
Харидор банкида аккредитивнинг очилиш факти мах­
сулот 
етказиб 
берувчи 
банкининг 
«аккредитивлар» 
баланс счётида акс мтмрилади; аккредитив шарти. яьни 
пулни 
тулаш 
шарти, 
одагда, 
товар 
ортилганлиги 
хусусида махсулот етказиб берувчининг хужжати такдим 
этилишидир. Ш артномада бошка шартлар курсатилган 
будиши хам мумкии;
4)
махсулот етказиб берувчи унга хизмат курсатаётган 
банкка шаргнома шартлари баж арилганлиги хусусидаги 
Хужжатни топширади, сунг банк унинг х,исобига унга 
утказилиши 
лозим
булган 
суммани 
харидор, 
яьни 
аккредитив берувчидан оли б утказади;
5) етказиб берувчининг банки харидор банкига пул 
утказилганлиги хусусидаги хужжатларни 
(дебет ави- 
ю си)н и такдим этади;
105


6) харидор 
банки 
хужжитни 
олгандан 
сунг 
«а к ­
кредитив» счётидан туловни амалга оширади ва шу 
билак махсулот етказиб берувчининг банки га берилиш и 
керак булган карзнп узади.
А ккр едит и в л а р н и н г 
узига 
хос 
белгиси 
тулов 
топш ирикномаси ва тулов талабномалари билан х,исоб- 
китоб килиш да булганидек. харидор жойлашган манзил- 
да эмас, балки махсулот етказиб берувчи жойлашган 
жойда амалга оширилади. Х,исоб-китобнинг аккредитив 
шакли харидорнинг муайян пул суммасини банкда 
олдиндан 
депонентлаш
оркали 
махсулот 
етказиб 
берувчи га туловини кафолатлайди.
У ш бу хисоб-китоб шакли муайян камчиликларга эга 
булгани 
учун 
кенг 
тарк,алмади. 
Бу 
камчиликларга 
куйидагилар киради: биринчидан, юк оборотини муайян 
муддатларга 
чузиш 
и м кони яти 
мавжудлиги; 
иккин- 
чидан, пул туловчиларнинг уз маблагларини аккреди- 
тивга куйиш учун депонентлаш и пул оборотини секин- 
лаштиради ва вак,тинчалик ^foлиявий кийинчиликларни 
юзага келтириши мумкин. Х и соб-ки тобн и н г кафолат- 
ланган шакли сифатида аккредитив махсулот етказиб 
берувчиларга м олия интизомига риоя килмайдиган ёки 
тулов к;обилияти номаълум туловчгиар билан хисоб- 
китоб кил ганда кулай хисобланади.
Ш у билан бирга, аккредитив туловчи учун олдиндан 
пул утказишга Караганда кулагт хисобланади, чунки 
олдиндан пул утказишда турли товламачиликларга йул 
Куйилади. 
Хукукни 
мухофаза 
килиш
органлари 
амалиёти аккредитив хисоб-китоб и амалга ош ирила- 
ётганда 
хам 
гайриконуний 
хатти-\аракатларга 
йул 
куйилиш холлари тез-тез учраб туриш ини курсатмокда. 
Аккредигивдан фойдаланилаётганда пул махсулот етка­
зиб берувчининг банкига утказилади ва олувчи муайян 
шартларни 
бажарганда 
(одатда. 
товар 
ортилганлиги 
хусусилаги хужжат курсатилганда) пул ни олиш и мумкин 
булган х°-Г|лар ана шундай 
хУКУКбузарликларга 
олиб
106


келади. Ф ирибгарлар банкка товар ортилганлиги ёки 
аккредитивнинг 
бошка 
шартлари 
хусусидаги 
сохта 
хужжатларни такдим этадилар ва пулларни оли б гойиб 
буладилар.
Масалан. 
Россия Федерациясида «Р о с с и я » хисоб- 
китоб чекларинииг амалга киритилиши билан улар 
иш ончли химоя кдлинм аганлиги, чик,ариш ва такдим 
эгишда бошка камчиликлар мавжудлигп сабабли куплаб 
фирибгарлик коллари руй берди. Бу чек бланкаларига ва 
уларни 
тулдиришда 
зарур 
хужжатларга 
эта 
булган 
жиноятчилар уларни аслида йук корхона ва банкнинг 
Калбаки штамии ва мухри билан тасдикдаб, товар 
етказиб берувчи та ш к илот билан шартнома тузадилар ва 
олинган товарларга тулдирилган чек билан хисоб-китоб 
киладилар. 
Чек сохта 
булгани 
учун туловчи 
банк 
курсатилган суммани утказмайди, м ол етказиб берувчи 
товарига пул ололмайди.
Еки бошка бир мисол. Охиригача тулдирилган чек 
банкка такдим этилали. у чекни кабул килади ва 
тегиш ли проводкани амалга оширади. А м м о эртаси 
купи ж иноятчилар турли бахоналар билан шартнома 
бекор килинганлигини рукач килиб, банкдан чекни 
Кайтаришни талаб 
киладилар. 
Банк 
бу олли-сотди 
буйича муайян проводкаларни амалга ош ирганлиги учун 
олдинги coxni чек урнигл х,акконий чекни ёзиб беради.
Уш бу тулон воситасининг юкори даражада ж иноий- 
лаш ганлигини хисобга олиб, хозирги кунда 
Россия 
Федерациясида юкорида кайд этилган «Р о с с и я » чекини 
куллаш катъий чеклаб куиилган.
Х и со б -к и то б муносабатлари соха с: ид а юза га кела- 
диган 
жиноятлар 
орасида 
кредит 
карточкаларидан 
фойдаланиб, узгалар мулкиии гайриконуни!! равишда 
узлаштириш 
тез-тез 
содир 
булиб 
туради. 
Пластик 
карточкалар \озирги даврда дунёда энг кенг таркалган 
тулов воситаларидан бири булиб колмокда. Улар харид 
килииган товарлар, бажарилган иш, курсатилган хизмат


учун 
узининг 
банкдаги 
хисобидан 
туловни 
амалга 
оширишга мулжалланган. Улар асосан икки куринишда 
булади: кредит ва дебет (хи соб-к и тоб) карточкалари. 
Кредит карточкалари олдиндан келиш илган сумма мик- 
дорида муайяи бир вакд мобайнида кредит лим итини 
кузда 
тутади. 
Д ебет карточкаси 
уни 
олган мижоз 
банкдаги уз хисоб-китоб рак,амига маълум микдордаги 
суммани омонатга куйиш ини ва келгусида игу сумма 
доирасида 
харажатларни 
амалга 
ош ириш ини 
кузда 
тутади.
Кредит карточкалари 
пластикдан тайёрланади ва 
маълум улчамларга эга булади. Хар бир карточканинг уз 
разами 
булади 
ва 
унда 
эгасининг исми 
шарифи, 
иш латилиш муддати курсатилади. Карточканинг орка 
томонида ута сезгир магнит лентаси булиб, ундаги 
маълумотлар 
ва 
эгасининг 
шахсий 
им зоси 
махсус 
электрон аппарат ёрдамида ук;илади. М асалан, хорижий 
компаниялар (Visa, 
Mastercard. Am erican 
Express ва 
бош калар) кредит карточкаларни банкда \исоби бор 
мижозларга берадилар. Бу уларга товар, хизматлар учун 
карточка эгаси булган компания пулидан кредитга 
туловларни амалга ош ириш имконини беради. Карточка 
эгаси булган компания кейинчалик хисоб кигоб пулини 
карточка эгаси булган мижозга пул тулаши \иун такдим 
этади. У эса, уз навбатида, бу суммани тулайди ёки 
муайян асосли сабаблар мавжуд булса, тулашдан буйин 
товлаш и мумкин.
М и ж озн и н г тулов кобилияти йукдигида, карточка 
йук,отилса, 
утарланса, 
компания 
(банк)лар 
бундай 
карточкани (хакдоний булмаган карточкалар) «сто п - 
ли стлар » руйхатига киритадилар. У ш бу руйхат хУДУДлар 
(Европа. Африка, Ш и м оли й Америка, М Д Х ва шу 
кабил ар) буйича тузил ади.
Карточкаларнинг бундай 
pyiixaT.Ta 
булиш и компания 
(банк)ларга катта микдорда зиён етказади. Ш ун и н г учун 
хам баъзи холларда тегиш ли хУДУДДарга карточкаларни
108


киритмайдилар, балки уларни к^прок, криминал йулда 
фойдаланадиган худудларга були б ёзадилар. Компания 
(банк) руйхатни тузиб жойлардаги агентларга ахборот 
учун юборади. У ш б у руйхатни олган дакикадан бош лаб 
келпи
ivtb
буйича масъулият ва кредит карточкасини суи- 
истеъмол килиш окибатида юзага келгаи тегиш ли зиён 
уларни кабул кил га н \ryaccaca зиммасига юклатилади.
Кредит карточкалари уларни муомалага киритган 
компания ёхуд банк-эм итентнинг шахсий мулки булиб, 
унга (карточканинг олд томонига номи ёзилган ва орца 
гом он ига имзоси куйилган конуний эгасига) товарларни 
сотиб олиш ва хизмат курса гишда ха к тулаш учун 
фойдаланиш хукукини беради.
Карточка эгаси \ар к,андай шароитда \ам ундан 
фойдатаниш хуку кин и узга шахе га бермаелнги банк- 
эмитент 
хдмда 
карточка 
эгаси 
уртасида 
тузилган 
шартномада белгилаб куйилади.
Кредит карточкалари буйича \исоб-китоб тизими 
куйидагн узаро муносабатлар субъектларини уз ичига 
олади: биринчидан, карточкалар эмиссиясини амалга 
оширган 
банк-эмитентни; 
иккинчидан, 
карточкадан 
фойдаланаётган 
мижозни; 
учинчидан, 
карточкалар 
буйича хизмат курсатадиган, мижоз билан х,исоб-китоб 
Кил ад и га н субъектни (фирма, компания ва бош калар): 
т у р т тгп щ а н . банк билан мижозга хизмат курсатадиган 
субъект уртасидаги атаками амалга оширадиган ,\исоб 
компаниясини.
У збекистан 
Республикасида 
Марказий 
банкнинг. 
Таш ки иктисоднй алокалар м иллий банкининг хамда 
Асака-Банкнинг 
кредит 
карточкалари 
эмиссия 
Кили н га н.
Россия 
Федерациясида 
хам 
кредит 
карточкалари 
оркали хизмат курсатиш ин фра тузил маси хозирда ячши 
йулга куйилмаган. Ш унга карамасдан, Россия ва бошка 
купгина 
хорижий 
мамлакатларнинг 
карточкалари 
муомалага 
киритилган. 
Россияда 
Visa. 
Mastercard,
109


Am erican Express, 
Diner & Club ва бошка халк,аро 
карточкалар хам муомалада мавжуд. Уларни Россиянин!' 
энг йирик банклари — Инкомбанк, Кредобанк, М о с т - 
банк, 
М осбизнесбанк 
ва 
бошцалар 
муомалага 
киритдилар.
У ш бу ва бошца кредит карточкалари банклар билан 
хамкорлик 
кил ад и гаи 
хисоб-китоб 
компанияларига 
тегишлидир. Бундай очик карточкалар муомаласининг 
тизими унга жахондаги хаР кандай мамлакат, хусусан. 
Узбекистан ва Россия банкларида уларнинг карточ- 
каларини сотиш им конини беради.
Россияда 
муомалага 
киритилган 
карточкалардан 
фойдаланишда суиистеъм олликларнинг олдини олиш
мацсадида дебит карточкалари шаклидан фойдалани- 
лади.
Карточкалар бозор субъектларининг барчалари учун 
жуда кулайдир. У банк учун маблатлар жалб к,илиш, 
мижозларни накд нулсиз операцияларга утказиш билан 
б о т и к харажатларни камайтириш йулидир. Бу кулайлик 
мижозларга уз 
мамлакатларида 
ва 
хорижда хизмат 
курсатишни осонлаш тиради, кредитни автоматик ра- 
вишда олиш имконини беради.
Узбекистан Республикаси Вазирлар М ахкамасининг 
2002 йил 5 августдаги «П у л маблагларининг банкдан 
таш кари 
муомаласини 
янада 
циск;артириш 
чора- 
тадбирлари тутриспда»ги карорида Узбекистан Ресиуб- 
ликаси Марказий банкига тижорат банклари билан 
биргаликда 
кредит 
пластик 
карточкаларни 
кеш 
муомалага чицариш юзасидан комплекс чора-тадбирлар 
ишлаб 
чикиш 
юклатилган. 
Ундан 
таш цари, 
ушбу 
карорда Тош кент шахрида тажриба тарзида пластик 
карточкалардан 
фойдаланиш 
нули 
билан 
иш 
\аки 
тулашга боскичма-боск,ич утишни иш лаб чикиш ва 
амалга ошириш Узбекистан Республикаси Марказий 
банки хамда тижорат банклари зиммасига юклатилган.


Товар (иш бажариш. хпзма! курсашш'И'а пул гула- 
наётганда 
кредит 
карточкалари 
махсус 
аппарат- 
нмперинтерларга кпритиладм V пдиги учта счёт бланкка 
(сли ига) тегиигли реквизитпар туширилади. С лип парта 
кредит каргочкасишпп .ласи имзо чекади. Агар имзо 
кредит карточкасидаги намуиа имзо га мос кслса. гулов 
амалга ош ирилган хисобланади.
Банкларнинг савдо корхопалари, яъни уз мижозлари 
билан алокаларини хисоо компанияпари таъминлайди.
Россияда 
хорижий 
пластик 
карточкаларни 
кдйта 
ишлашни 1987 йилдан буен карточкалар билан иш олпб 
борадиган Интурсервис амалга ош ириб келмокда. Бу 
ташкилот 
Visa. 
Eurocard 
компанияларининг 
агент и 
сифатида иш бошлаган. Visa 1988 йи лн и н г охиридан 
бош лаб Россия банкларини уз аъзолигига кабул кила 
бошлади ва улар б\ компания каргочкаларини, суиг 
бошка 
компанияларнин; 
кредит 
карточкаларинп 
муомалага чик,ара бошладилар.
Интурсервис 
199
2
пит и 
Inpas 
L T D
ва 
бошка 
компаниялар билан Бирлашган кредит карточкалари 
компаниясики 
ташкил 
килди. 
Бу 
компания 
барча 
Кредит 
карточкаларинп 
назорат 
килар 
эди. 
Сунг 
American Express билан каргочкгшар муомалас-и буйича 
тузилган ш артном ап 
мувофик,- 
унинг функпиясини 
Am erican Express L2 T) (Р осси я) хисоб-китоб маркази 
бажарди.
Россиянинг баьзи молия муассасалари (М ост-бан к. 
Д иалогбанк. 
Кредит 
М осква) 
Еврокард-Мастеркард 
кредит карточкалари буйича ёпик, турдаги Кардмарказ 
акциядорлар жамиятини, кейинчапик Ю нионкард, СТБ 
каби 
бошка 
\исоб-китоб 
марказларини 
туздилар. 
Х и соб-к и тоб марказлари, шунингдек, тулов тизимининг 
ш торизацияси 
( гулов 
кобилиятинпнг 
мавжудлигини 
текш ириш ) буйича хам хизмат курсатадилар.
Ж ойлардан карточкалар туловга такдим этилганда 
кредит карточкалари буйича авторизация операииялари
111


телескоп 
сурови 
асосида 
(хозирда 
Рос сия да 
телекоммуникацией 
тизимлар 
хам 
жорий 
к,илина 
бош ланди) хисоб-китоб марказларининг операторларл 
оркали 
амалга оширилади. 
Марказга 
келган 
бар»к 
ахборотлар 
халк,аро 
тулов 
тизимларига 
узатиш 
максадида 
компьютерларга 
киритилади. 
Суровлаг 
операторлар томонидан стандарт бланкаларнм тулдириш 
оркали руйхатга олинади.
Х исоб-ки тоб 
марказлари 
тулов 
тизимидан 
уз 
суровларига авторизация кодини, яъни кредит карточ- 
касини эмиссия кил ган банкнинг жавобини оладилар.
Хорижий 
мамлакатлар 
тажрибаси 
кредит 
кар- 
точкалари оркали хисоб-китоб килишда ж иноий фи 
рибгарликлар тез-тез учраб 
туришини курсатмокда. 
«Э лек тр он
талон-тарож » 
килиш 
натижасида 
уш бу 
хукукии муносабатлар субъектларига сезиларли зиён 
етказилади. 
М асалан, 
Буюк 
Британияда 
бундай 
суиистеъм олликлар 
йилига 
ун 
м и лли он лаб 
ф у т
стерлинг микдорида зарар келтиради.
Visa тизимидаги карточкалардан 
«берухеат» 
фон 
даланиш натижасида компанияга й илли к оборотинин; 
1,2 — 1,7 фоизи микдорида зиён етказилган. бу эса 2 - '•>
млрд. долларни ташкил килади.
А К Ш савдо паталаси кредит карточкалари буйича 
ф ирибгарликларнинг йи лли к кийматини тахминан ярим 
м иллиард доллар микдорида бах,олайди. Хусусан, 1992 
йили 
пластик 
карточкалардан 
гайриконунни 
ф ойдаланиш нинг узидан етган зиён, банкоматлардан 
нотугри 
фойдаланиш 
натижасида 
етказилган 
зарар 
инобатга олинмаганда хам, бир миллард доллардан 
ортик, булган.
Кредит карточкалари билан 
богли к жиноятларни 
шартли равишда уч гурухга булиш мумкин: I) хак,икш! 
кредит 
карточкаларидан 
гайриконуиий 
равишла 
фойдаланиш; 2) тулов квитанцияларидан фирибгарлик
112


йулида фойдаланиш; 3) сохта кредит карточкаларидан 
фойдаланиш.
Биринчи гурухда гулов воситалари булган кредит 
карточкаларини 
узгартирмайдиган 
ва 
сохталаштир- 
майдиган хатти-^аракатлар киради. Бу rypyxj'a кирган 
суиистеъм олчиликларнинг 
куйидаш
куриниш ларини 
таъкидлаш 
мумкин: 
узга 
шахе 
ном ига 
ёзилган 
карточкалардан фойдаланиш ёки фойдаланишга уриниш 
хдмда 
ноконуний 
эгасининг 
ундан 
хукукдарда 
белгиланган холии бузиб фойдаланиш.
Йукотилган карточкалардан фойдаланиш биринчи 
гурух ж иноятчилик турига киради. Ж иноятчилар яна 
каргочкаларни утирлаб. унинг эгаси номидан фой- 
даланган доллар хам тез-тез учраб туради. Зарур булган 
Холларда 
карточка 
эгасининг 
кодидан 
ёхуд 
сохта 
гувох,номадан фойдаланилади.
Бундай утирлиютар:
а) 
компания 
карточкани 
эгасига 
почта 
оркдли 
юбораётганда (бундай \олатда суиистеъм олликни амалга 
ошириш тахмини юцори булади. Чунки карточкани 
юборган хам, унп олувчи \ам йуколганлик хусусидаги 
маълумотга дар.\ол эта булмайди);
б ) карточка эгалари уз мамлакатларида ёки хорижда 
булганида чунтаккесар yFpwiap, мехмонхона хизмат- 
чилари ва бошка тоифадаги шахслар томонидан содир 
этилади.
Йукотилган ёки уш рланган 
кредит карточкалари 
товарлар олиш , курсатилган хизматга хаК тулаш учун 
ишлатилади. Бу хатти-хдракатлар ё савдо корхонасининг 
ходимлари билан тил бириктирилган х°лда, ёки бу 
корхоналарнинг кассирлари оркдли, ёхуд учинчи шахе 
билан тил 
бириктириб 
амалга 
оширилади. 
Бундай 
Жиноий 
хдракатлар 
давомида 
карточка 
эгасининг 
имзоси 
сохталаштирилиб 
купинча 
сохта 
хужжатлар 
тайёрланиб, карточка эгаси номидан такдим этилади. 
Баъзи холларда цимматбах.о м ол-м улк сотиб олинади ва


карточка унинг крнуний эгасига билдирилмай ташлаб 
кетилади.
Ривожланган мамлакатлар худудларида. эндиликда 
эса Узбекистонда ва Россияда хдм кредит карточкалари 
банкомат-автоматлардан 
накд 
пулларни 
олишда 
ишлатилади. Ш у муносабат билан кредит карточкаси 
эгасининг шахсий кодини билиб оли б, угарланган ва 
йукртилган карточкаларга накд пул олиш х;оллари *ам 
тез-тез учраб турибди.
Кредит карточкал арин инг к;онуний 
эгалари икки 
йуналишда 
улардан 
райрикрнуний 
фойдаланишлари 
мумкин. Биринчи уолатда, карточка эгаси уз х,исоб- 
китоб счётида кам валюта маблаки борлигини била 
гуриб, иш ончни суиистеъм ол кил га н х,олда. кредитлаш 
лимитидан куп булган сумма олиш га хдракат кил ад и.
М асалан, бир хорижий фук,аро уз шахсий хисоб- 
китоб счётида 3750 А К ! Л доллари була туриб хизмат 
курсатувчи ходимнинг техник хатоси натижасида Россия 
банкидан кредит карточкаси оркали 110 минг доллар 
пул оли б, банкка катта зиён етказган.
Ш ун и таъкидлаш лозим ки. фук,аро узи яшайдиган 
мамлакатда мавжуд банк операциялари цоидаларига 
мувофик,, мижоз кейинчалик урнини тулдириб купи и I 
мажбуриятини олганда, кредит карточкалари буйича 
лимитда курсатилган суммадан купрок, пул ни олиш и 
мумкин. Бирок, бу фукаро кагта микдордаги АК 1II 
доллар и ни олган, бу эса накд пул бериш буйича мавжуд 
стандартлар (50 минг долларгача) нормаларига мос 
келмайди. Ш ун и н г учун агар эмитент сумманинг тула 
микдори 
хусусида 
суров 
олганида, 
суралаётган 
сумманинг кредитлаш лимитидан катталиги билинарди 
ва кредит карточкаси эгасига авторизация килишга рад 
жавоби 
берилган 
буларди. 
Карточка 
эгаси, бундаи 
тартибни 
ва 
уз 
х,исобидаги 
суммани 
била 
туриб, 
гайрицонуний 
йул 
билан 
пул 
восигаларпни 
узлаштирган.
I 14


Хукук,ни му^офаза щтлиш органлари томонидан яна 
куйидаги йул билан кредит карточкаларидан гайри- 
к;онуний 
фойдаланиш 
х,оллари 
руйхатга 
олинган. 
Хориж лик 
мехдоон 
Россия 
фукароси 
билан 
тил 
бириктириб, унга, уз ихтиёрига кура, кредит карточ- 
касини фойдаланишга беради. У билан карточкадан 
фойдаланиш муддати олдин келиш иб олинади ва бу 
муддат хорижий мех,моннинг бу мамлакатда булиш 
кунларига 
мос 
келади. 
Одатда 
карточка 
эгаси 
мамлакагдан кетаётганда уни йуцотганлиги хусусида 
ариза беради. Россия фук,аросининг кредит карточка- 
сидан 
фойдаланиш 
жараёни 
хориж ий 
мехм оннинг 
шахсини тасдик,ловчи гувох,номани кдлбакилаштириш 
ёки счётлар нусхаларини (и м зоси н и ) хорижий мех,мон 
томонидан олдиндан тулдириб олиш оркдли амалга 
оширилади.
Биринчи гурух, суиистеъмолликлар иккинчи гурух, 
жиноий хукук,бузарликларига як,ин ва улар хам счётлар 
(слип)лардан 
фирибгарлик 
билан 
фойдаланишга 
асосланади. 
Бундай 
х,олатда 
куйидаги 
вариантлар 
булиш и мумкин:
• мех^монхона, ресторан ва шу каби жойларда ёддан 
чик.ариб крлдирилган карточкалардан шу муассасалар 
ходимлари слип кучириб оладилар, карточка эгасининг 
имзоси 
калбакилаштирилади 
ва 
ундан 
кейинчалик 
райрик,онуний товарлар олиш ва хизматлар учун пул 
тулашда фойдаланади;
• шу йусинда тайёрланган чеклар узга шахсларга 
сотилади ва улар корхоналарга такдим этилади;
• кредит карточкаси эгасининг рухсатисиз ундан бир 
чмас, бир неча нусха оттиск (с л и п ) кучириб олинади ва 
у 
буйича 
товарлар 
олинади, 
хизматлар 
учун 
^ак, 
туланади; бундай хатти-х,аракатлар одатда ресторанларда 
ималга оширилади.
Бундан ташк;ари, 
Россияда 
импринтерлар (ижара 
Курил мал а ри) ни 
угирлаш 
х,олатлари 
учраб турибди.


У н инг ёрдамида к,адбаки слип ясалади, сунг товар 
олиш га такдим этилади.
Учиичи гурух,га к,албакиликлар киритилган пластик 
воситалар ёки узгартирилган кредит карточкалар ,\амда 
тули к сохталаштприлган карточкалардан фойдаланиш 
каби жиноятлар киради.

Download 5,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   38




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish