А или заиф болалар шижшш1яси тошкент "у киту вчи" 19S 4



Download 4,86 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/39
Sana14.04.2022
Hajmi4,86 Mb.
#550294
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   39
Bog'liq
Ақли заиф Мамедов

4
.
Турли даражада нутклари бузилган болалар поихологияои,
5 . Мураккаб нукоонли болалар поихологияои.
Нукоонли болалар ичида акли заиф болалар рухияти нисбатан 
мукаммал ургаиилган тармогидир. Аымо, бу тврмок хям нормал бола­
лар рухиятига нисбатан бирмунча к е н г, атрофлпча урганипмаган.
Маълумки, хар бир фан узининг юзага келиш, ривожланиш, та~ 
раккий килиш тарихига, конуниятл^рига э га . Шу оингари акли 
заиф болалар поихологияои фани хам маълум ривожлг.ниш тарихига 
э га . Акли заиф болаларни урганишнинг мумкинлиги ве зарурлиги, 
уларни укитиш, тарбиялаш кераклиги тиббиёт, хуоуоан поихиатрия- 
нинг ривожи билан узвий богли к. ХУШ аор охирлапи, X IX аор бошла- 
рида акли заиф болаларни даволаш, тарбиялаш, укитишга оид маълум 
ижобий карашлар юзага кедци ва шакл^ана бошлади. Шуни •


ьодатиб утиш *о и зки , акди заифдар таъдим-тарбияои масаладарв д а о т- 
даб, аоооан нукоони орир даражадаги бодадар устида бошланган. 
Ниобатан енгид даражадаги акли заиф бодаларни урганиш, даводаш, 
тарбиялаш бирмунча кейинрлк, X IX аорнинг 2 - ярмидан кейин юзага 
кедди. 1858 Йилда руо педагогии адабиётдарида Н.А.Добролюбов 
томонидан акли заиф боланинг узи га хоо хуоуоиятлари очиб беривди. 
Унинг куроатишича, фаодликнинг паотдиги, секин идрок килиш, курук 
ёдлашнинг уо тунли ги , бир хилдаги харакатдар.., ян ги шароитларга 
ёмон моолашиш, билимларини ту гр и ишлета ошаодяк акли заиф б->ла- 
ларга хос хуоуоиятлар экан.
X IX
аор 2 - ярми XX аор бошларида Роооияда акли заиф болалар­
ни урганувчи, даволовчи, тарбияловчи, билим берувчи катор даводаш, 
тарбиялаш муасоасалари очила бошланди. (Р и га , Петербург, Москва, 
Киев шахерларида) 1910 йилда Москвада ака-сингил Поотовокийлар 
бошлангич бидим юрти кошида акли заиф болалар учун ёрдамчи синфдар 
очдилар. Хамда болаларни урганиш учун экопериментад поахологик 
кабинет ташкил килдилар. I 9 I I йилда шифокор-поихиатр, профессор 

Г.И.Роооо лимо Мооквада бодадар поихологияои ва невропатологияси 
инотитутини очци. Б у ерда акли заир бодадар пс.^сикаоининг узига 
хоо томонлари ургенида бошланди. 1920 йиллардан бошлаб махоуо 
психология, хуоуоан акли заиф болалар поихологияси муст акил фан 
оифатадв маориф тизимига киритилди. Шу даврдан бошлаб|бу муамио 
дав дат ахамиятига эга будган ишлар тизимига киритилиб, алохида 
эътиоор верила бошланди. 1925 йилда Мооквада экспериментал дефекто- 
логик инс титут ташкил этидди. Л.С .Виготский (1 896-1934) рахбарли- 
гида мунтаэвм, изчид акли заиф болаларни урганиш бошлаб гборилди. 
Е т у к психолог Д .С .Ввго тс киЙ махоуо поихология сохаоида жуда ка тта
назарий мерос колдирди. Хавда, хакли равивща олигофренопсихология- 
н ин г асоочиси хиообланади. 1935 йилдан акли заиф болалер р у хи яти - 
ни урганувчи лабораторияни Л .В.За н ко в бошкера бошлади. 1943 йилда 
мавжуд булган-экспериментал дефектологии и нститут Дефектология 
илмий текшириш и но ти тути га айлантирилди. И нс титутга Т.А.Влаоова 
1985 йилга кадар рахбарлик килди.
Мемлакатимиз ва илгор ч е т эл дефектологдарининг назарий т е к -
ширишлари, халда ёрдамчи мактаб илгор тажрибпЛарининг курсатишича, 
акли зриф болалар махсус таълим шароитида потенциал ривожланиш 
имкониятларига эга булар экан. Акли заиф болаларнинг рухий тарак­
киёт хуоуоиятлари, ривожланиш боскичлери, хавда уларнинг билим 
эгаллаш хуоуоиятларини билмаолик , дефектологлар учун кундалик


ишларида ка тта кийинчилик, тушунмовчиликларга олиб келади.
Олигофренопоихология бошка фянлар оингари турли фанлар би­
лан узвий б о т и к . Олигофренопедагогика, психиатрия , физиодогря ,
логопедия, умумий ва болалар поихологияои ва бошка фанлер шулар 
жумлаоига киради. Акли заиф болалар рухиятининг узи га хоолиги 
хозирги замон илгор фан ютукларининг нптижалари билан боглаб ур­
ганилади. Нормал ва нукоонли бода тараккиёти умумий, ягона кону- 
ниятлар аоооида кечишини хиообга олоак, нормал болалар поихоло 
гияси фани акли заиф болалар поихологияои учун илмий еооо ролини 
утайди. Аммо, акли заиф болалар тараккиёти узи га хоо йуоинда 
амалга ошади. Умумий ва ижтимоий психология маълумэтларига аооо- 
ланиб, акли заиф болалар поихологияои иш юритади. Акли заиф 
болалар поихологияои ёш даврлари 
поихологияои птукларига хам 
оуянади. Кайои ёвда, кайои рухий холатлар, кай даражада уоишини, 
ривожланишини билиб иш юритади. Педагогик поихология хем акли 
заиф болалар поихологияои учун етарли маълумотлар беради.
Ижтимоий ва биологик омиллар бирлиги назврияоини очиб берар 
экан, акли заиф болалар поихологияои олигофрения клиникаои, нев­
ропатология, физиология фанларининг ютукларига асооланади.
Олигофрения клиникаои акли заифликнинг этиологиясини очиб 
беришга ёрдем беради. Невропатология акли заиф болалар марказий 
аоаб тизимининг анатомии ва органик бузилишлари хакида билим 
беради. Физиология эоа| марказий аоаб тизимининг функционал бу- 
зилишлари хакида ахборот беради. Буларнинг барчаои акли заиф бола 
рухиятининг нукоони хакидаги билимларимизни янеда кенгайтиради. 
Акли заиф бодалар поихологияои, марказий аоаб тизимининг э ги л у в- 
чанлиги хакидаги И.П.Павловнинг физиологик таъдимотига аооола- 
нади. С
орлом
кодган марказий аоаб тизимининг айрим кисмлери мак- 
оимал ривожланиши, компенсация килиниши акли заиф бодалар тдрак- 
киётидаги ютуклардандир. Акли заиф болалар поихологияои поихиат- 
рия ютукларидан хам туда фойдаланади. Г.Е.С уха р е ва , М.С.Певзнер 
акли зайф болаларни клиник урганиш ишларига куда к а тта хиооа 
кушдилар. Улер тоыонидан акли заиф болалар этиологияои, п а то ге - 
нези, даволаш ишлари, каоаллик натижалари, каоалликнинг иккидам- 
чи аооратлари атрофлича урганилди. Акли заиф болаларнинг узи га
хоо хуоуоиятлари очиб берилди, уларнинг тараккиёт динемикаои ур- 
ганидди. Акли заифларга хос, ухшаш томонаор урганилиб баён э ти л- 
д и . Поихиатр, педагоглар тоглонидан хамкорликда текширишлар олиб 
бориш натижаоида 
акли заифдикни педа гогик, поихологик диагнооти-


ка килиш мезонлари яратидди. АЙникоа, акай заиф Оопадар поиходо- 
гияои олигофренопедагогика фани биден узвий б о т и к . Акди ааифдик 
оабабдари, даражеои кандай будишидан катъий назар, аклий таракки- 
ёт давом этади. Х а тто , каоаддик огирлашиб борганда хам. Бош мия 
зарарданиши дарнжадарига кура таравдиёт давом этади. Акли заиф бо- 
дааар поихологияои фанининг тузилиши куйидагича:
Биринчи киомда умумий поиходогидца булмаган маълумотлар жой- 
лашган. Бунда "акли заифдик” тущунчаси, акли заиф болалар рухия­
ти н ин г 
ривожланиш хуоуоиятлари, ёрдамчи мактаб укувчилар тарки- 
би, акли заиф болалар марказий аоаб тизимининг каоалликдери, акли 
заиф болаларни экопериментал-поихо логик текшириш уоудлари хакида- 
г и маълумотлар баён этилади. Иккинчи кисмда акли заиф болалар би­
лиш жараёнларининг у зи га хоо хуоуоиятлари очиб берилади. Учинчи 
киомда акли заиф болалар шахои, унинг иикпдаииш хуоуоиятлари 
хакидаги билимлар урин олга н .
Кейинги йидларда акли заиф болалар рухиятининг ривожига оид 
тасаввурлар я н ги маълумотлар бидан бойиди. С.Л.Рубинштейннинг 
ёзишича, "орган тузилиши билан, унинг функцияаи орасидаги бордик- 
дик бир томонлама эмас, функция орган тузилишига боглик булиб код- 
маодан, балки орган тузилиши хам унинг функцияоига б о гл и к ".
. Afum заиф болалар поихологияои фанининг одщддц ва в аз 
иф
а дари, 
шу тоифа болаларнинг рухий хуоуоиятлари хакидаги билимлар бидан 
одигофренопедагогпарни куродлантиришдан иборат. Акли заиф боладар 
таълим-тарбиясини, коррекцияоини турри ташкил килиш учун бу бола­
ларнинг хуоуоиятлари хакидаги билимлар жуда зарур. Акли заиф 
болалар иоихол)гияои маълумотлари олигофренопедагогларда диапек- 
тик-материадиотик 
дунёкарашнинг шаклданишида жуда ка тта ахамият- 
га э га . Поихик жараёнларни 
илмий жихатдан турри тушуниб етшг, 
шахонинг беркамол шаклланишида алохида эьтибэрга дойик-
Фаннинг уодубдари хакида хам бироз тухталиб уто а к. Уодублар 
деганда 
нимани тушунамиз? Асдида, услуб парни турди маъно ларца 
тушуниш мумкин. Турли фанларда мужассамлашгач'назарий, амадий 
билимларни укувчилар о нгига ётказишнинг у ёки бу йудинк хам уо- 
лублар цеб тушуниш мумкин. Бу ерда эоа, ха р -jap Фаннинг т у фанга 
оид билимдарни 
й и р и ш

туплаш йуллари туш унвдадв.Цада заиф бола­
ларнинг шахсий хуоуоиятлари, рухий жараёнларининг узи га хоолиги, 
билим эгаллаш имкониятлари хакидаги олигофренопедагоглар учун 
зарур булган маълумотлар куйидаги уодублар оркали йигилади. Бу~ 
ларга кузатпш , тажриба, оухба т, анкета, те о т, укувчилар фаолият


натижаларини тахлил килиш ва бошка уодублар киради. Ниокача хар 
бир уолуб хакида тухталиб утамиз.
Кузатиш-энг аоооий уолублардан булиб, у оркали жуда куп ва
оифатли поихологик маълумотлар йигилади. Аммо, хар кандай к у з а ­
тиш оркали керакли маълумотлар олинмайди. Твгиш ди, зарур маълу- 
мотдарни йигиш, аник макоад аоооидаги, и зчи д кузатишни тадаб ки ­
лади. Бу уолубнинг аоооий ю туги шундаки, кузатиш табиий шароитда 
текширилувчи билмаган холда 
амалга ошириладц. Бун и нг окибатида 
текширидувчи хеч нароадан тортинмаган холда узи ни намоён килади. 
Аммо, бу уолубнинг хам у зи га хоо камчилиги бор. Б у камчилик шунд- 
дан иборатки, текширувчи учун корак булган поихик жараёнлар ха ки ­
даги маълумотлар те з кУлга киритилмайди. Куп в а к т талаб килиши 
мумкин. Ленин кузатиш муцдати ортган оари одинаётган маълумотлар 
купайиб боради. Узок муддатли кузатишлар тур ли ёшдаги 
болалар- 
нинг н у тк , тафаккур, хисоиёт, кизикишлар, характер : хиолатдари, 
кобилиятларини текшириш вактдарида олиб борилади. Бундай узок 
муддатли текшириш йатижалари махоуо кундадикларда кайд этиб бо­
рилади. Кузатиш вактдарида болаларнинг оо гли ги н и, кайфиятвни, 
узини хио килишини , чарчаганлик даражаоини инобатга оииш талаб 
эгилади.
Иоихологик маълумотлар йигишда тажриба уодуби к е н г кУдлани 
даци. Бу уолубнинг кулайлиги шундан 
иборатки, тажриба у тк а зу в ч и
учун керак булган рухий жараёнлар хакидаги маълумотлар киока 
муднатиарда кУлга киритилади. Бу уолубнинг афзаллиги хам шунда. 
Аммо, тажриба вактида текширидувчи бола хар доим хам узини эркин 
тутм айди. Бола иймакиб,- уял и б , тортаниб туради. Б ун и н г натижаси- 
да бола узини туда намоён этмайди. Бола у зи н и н г уотида текшириш 
олиб блрилаётганлигини билгани учун хам, текширувчи учун керакли 
рухий жараёнлар хакидаги .'.л маьлумотлар юзакирок, оунъийрок, 
ёки булмаоа, тудик булмаолиги мумкин. Тажриба уолуби уз навбатида 
табиий ва лаборатория тажрибалари турларига булинади.
Поихологик маълумотлар оухбат уодуби оркали хам йигидади. 
Бола бидан оухбат цалиш жараёнида тажриба У^гказуичи учун керак 
булган маълумотлар йигиб борилади.
Анцета уолубщ в н г
м о х и я т и
шундан иборатки, керакли маълумот- 
лар болаларга маълум оаволларни у з ичига олган анкеталар таркатиш 
оркнйи олинади. Болалар киска му.ндатда кааоб берадилар. Анкеталар 
таркатиб маълумотлар йигишнинг арзаллиги, ю туги шундьки, киока 
муддотца жуда куп болаларни текшириш :;умкш
1
.


Шуни кайд этиш уринлики, кейинги йилларда те о т уолуби кенг 
кУлланила бошланди. "Т е о т " ингдизча оуз булиб" текшириш", "оинаш" 
маьноларини биддиради. Махоуо топшириклар тизимидан иборат булган 
экопериментал текширишдир. Тео т уолуби че т элларда айникоа кенг 

Download 4,86 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   39




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish