9-Тема. МийНет жәМәәТЛерин жобаластырыў ҳәм БасҚАРыў

7 - сызылма. Мүтәәжлик ҳәм ол арқалы адамларды мотивлестириўди характерлеўши модел⁷
Көринип турыпты, мотивация процесси қандайда (билип ямаса билмей арзыў етилетуғын) мүтәәжликке болған жетиспеўшиликтен ямаса қанаатланыўдың жетерли, ямаса улыўман жоқлыгынан басланады. Соңынан усы қанаатланыўға ерисиў ушын мақсет сарын ҳәрекет етеди. Мүтәәжликтиң қанаатландырылыў дәрежеси адамды келешек сарын умтылыўын белгилеп береди. Егер ол белгили бир заттан қанаатланыў пайда етсе, ол жағдайда кейинги мотив оны басқа жоқары мүтәәжликке хошаметлейди. Дүнья жүзи практикасында мотивация қуралы сыпатында унамлы мийнетке шарлаўдың түрли теориялары бар. Олар қатарына: “Х” (икс) ҳәм “У” (игрек) теориясы; күтиў теориясы; гигиеникалық тазаланыў теориясы; әдалатлық (ҳақыйқыйлық) теориясы; мүтәәжликлер үстинлиги теориясы.
Мүтәәжликлер үстинлиги теориясы негизинде адамлар мүтәәжликлери ҳәм қызығыўшылықлары арқалы олардың мийнетлерин мотивацияластырыў идеясы жатады. Буны төмендеги сызылмадан көриў мүмкин (8 - сызылма):

Басшы





Мүтәәжлик ҳәм қызығыўшылықлар

Қарсы 1 2 3 4 Өз-ара тәсир ҳәрекет (3)

(
Мүтәәжлик ҳәм ызығыўшылықлар
1, 2, 3)

Бойсыныўшылар




8 - сызылма. Мотивацияластырыў қуралында басқарыў усыли
Бул жерда: 1 – басшы бойсыныўшыларға мүтәәж ҳәм қызығыўшылықларын шетлеп тәсир көрсетеди (бул жерде қарарлардың орынланыўы ҳеш кимди қызықтырмайды);
2 - қол астындағыларға тек басшының мүтәәжлиги ҳәм қызығыўшылығын инабатқа алған түрде тәсир өткереди (бул жерде қарарлардың орынланыўы тек басшының мәпин гөзлейди);
3 - басқарыў өз - ара тәсир астында әмелге асырылады. Бул жерде қарардың орынланыўына еки тәреп мәпдәр;
4 - тәсир етиў тек бойсыныўлардың мүтәәжлиги ҳәм қызығыўшылығына тийкарланады.
1, 2 ҳәм 4 қатнас жасаў менен кадрлар арасында қарсы ҳәрекетке алып келеди. Нәтийжеде басшы ҳәм жәмәәт, басшы ҳәм айырым кадрлар арасында мүтәәжликлери ортасында муўапықсызлық пайда болыўына себеп болады. Сол себепли басшы мотивацияластырыўды тек мүтәәжлик ҳәм қызығыўшылар жәрдеминде әмелге асырыўы тийис.
Мүтәәжликлер үстинлиги теориясы ҳәм ҳам басшылардан басқарыўды тек мүтәәжлик ҳәм қызығыўшылар қуралында, яғный 3 - қатнас жасаў арқалы әмелге асырыўды талап етеди. Себеби басқа (1, 2 ҳәм 4) қатнас жасаўлар қарсы ҳәрекет болып, кадрлар ҳәм жәмәәт пенен басшы арасында иxтилофларга алып келиўи мүмкин.