|
Gúrish bahası (p), swmda
8 800
|
Gúrish usınıs muǵdarı (q), tonnada
8
|
8 600
|
7
|
8 400
|
6
|
8 200
|
5
|
8 000
|
4
|
7 800
|
3
|
800
600
400
200
000
800
600
400
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
0
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
Ándijan diyqan bazarında gúrishtiń bahası 8600 sum, Ferǵana diyqan bazarında bolsa 7 200 sum:
Diyqanlar qaysı bazarǵa kóbirek gúrish aparıp satıwdı qáleydi? Nege?
Bazarǵa satıw ushın alıp shıǵılıp atırǵan tovar muǵdarı hám nırqı arasında qanday baylanıs bar dep oylaysız.
Gúrish nırqı hám usınıs kólemi haqqındaǵı maǵlıwmatlar berilgen keste tiykarında tiyisli noqatlardı koordinatalar tegisliginde belgileń hám olardı tutastırıp shıǵıń payda bolǵan sızıqtı ekonomistler usınıs sızıǵı dep ataydı.
Aldınǵı eki sabaqta tovardıń satılıw kólemin tutınıwshılar kózqarasınan dodalaǵan edik. Bul sabaqta tovardıń satılıw kólemin satıwshılar kóz- qarasınan qarap shıǵamız.
Tovar usınısı yakı satıwshılardıń belgili waqıt dawamında tovardı túrli bahalarda qanshadan satıwǵa bolǵan qálew hám imkaniyatların anıqlaydı. Usınıs muǵdarı dep satıwshılardıń belgili waqıt dawamındaǵı málim nırqta satıwları múmkin bolǵan tovar muǵdarına aytıladı. Usınıs degende ayrıqsha, jeke usınıstı (belgili satıwshınıń usınısı) yaki usınısınıń ulıwmalıq kólemin (bazardaǵı barlıq satıwshılardıń ulıwmalıq usınısın) qaraw múmkin. Biraq ekonomika páninde, tiykarınan, belgili tovarǵa bolǵan ulıwmalıq usınıs kólemi úyreniledi.
Baha (p)
|
Talap (q)
|
800
|
700
|
700
|
600
|
600
|
500
|
500
|
400
|
Qanday da bir tovar usınısı, ádette, keste kóriniste sáwlelenedi. Keste tiykarinda grafik sızılsa, usınıs sızıǵı payda boladı. Usınıs sızıǵı
«S» hárip — inglishe «supply» (usınıs) sóziniń bas háribi menen belgilenedi. Usınıs tiykarinan p=aq+b, (a0) sızıqlı funksiya kórinisinde hám beriliwi múmkin.
Tovar usınısı muǵdarı tovardıń nırqına bay- lanıslı hám tovar nırqına baylanıslı bolmaǵan sebepler tásirinde ózgerip turadı. Usınıstıń tek ǵana nırqa baylanıslı qásiyeti usınıs nızamında óz kórinisin tapqan: Basqa sharayatlar ózgermegen halda, tovardıń nırqı qansha tómen bolsa, onıń usınıs muǵdarı sonsha az boladı, tovardıń nırqı qansha joqarı bolsa, onıń usınıs muǵdarı sonsha
kóp boladı.
Usınıs nızamı usınıs muǵdarınıń nırqa qaraǵanda tuwrı baylanıs- l ıǵın kórsetedi, yaǵnıy nırq asqanda usınıs muǵdarı hám asadı.
Talap túsinigi menen tanısqanımızday, usınıs muǵdarınıń ózgeriwi islep shıǵarıwshılardıń túrli maǵlıwmatlardan xabardarlıǵına kóp tárepten baylanıslı boladı.
Usınıs — tovar nırqı hám usınıs muǵdarı arasındaǵı qatnasıq bolıp, satıwshılardıń belgili waqıt dawamında tovardı hár túrli nırqta qansha muǵdarda satıwı múmkin ekenligi haqqındaǵı tilek hám imkaniyatların anıqlaydı.
Usınıs muǵdarı — satıwshılardıń belgili waqıt dawamında belgili bir nırqta satıwı múmkin bolǵan tovar muǵdarı.
Adam Smit óz teoriyasında ekonomikalıq xızmet erkinligine rawajlanıw faktorı sıpatında qaraǵan. Onıń pikirinshe, hár bir bazar qatnasıwshısı bazarda óz máplerin qorǵaydı. Jeke mápleri onı joqarı dárejedegi payda keltiretuǵın xızmetke baǵdarlaydı. Sol maqsette ol kóbirek ónim islep shıǵarıwǵa hám bunıń ushin azıraq dáramat sarplawǵa háreket qıladı. Nátiyjede, sıpatlı hám arzan tovarlar hám xızmetler bazarǵa shıǵarıladı hám bazardaǵı usınıstı asıradı. Bunnan bolsa tutınıwshılar hám pútin jámiyetke
úlken zıyan keltiredi.
– E. Sariqov, B. Haydarov 97
Bul procesti ya mámleket, ya basqa bir shaxs basqaradı. Qatnasıwshı- lardıń bazardaǵı erkin xızmeti talap hám usınıstı muwapıqlastıradı. Talap hám usınıstı Adam Smit bazardıń «kórinbes qolı dep ataǵan hám usı «kó- rinbes qol» bazardaǵı múnásibetlerdi muwapıqlastıradı hám qatnasıwshilar xızmetin basqarıp turadı dep aytqan.
Hár bir bazar qatnasıwshısı óz mápin kózlep iskerlik kórsetedi.
Bazardıń «kórinbes qolı» bazardaǵı iskerlikti basqarmaqta hám jámiyet máplerine xızmet qılmaqta.
Usınıs túsiniginiń mánisin mısallar járdeminde túsindiriń.
Usınıs muǵdarın ne?
Usınıs egri sızıǵın sızǵanda qanday maǵlıwmatlar kerek boladi?
2016-jılı Ózbekstanda kartoshka kóp jetistirilip, bazarlarda onıń nırqı bi- raz arzan boldı. 2017-jıldıń gúzine kelip kartoshkanıń nırqı júdá qımbatlap ketti. Bunıń sebebi nede dep oylaysız?
Eger mákkeniń nırqı jaqın keleshekte artıwı kútilip atırǵan bolsa, mákkeniń bazardaǵı usınıs muǵdarı qalay ózgeredi?
Usınıs nızamın mısallar tiykarında túsindirip beriń.
Adam Smit tárepinen bazardıń «kórinbes qolı» túsinigi qanday ekonomikalıq hádiysege qarata jumsaladı? Bul túsiniktiń mánisi nede?
Sháynek bahası (p), swmda
|
Sháynektiń usınıs kólemi (q), mıń danada
|
30 000
|
10
|
40 000
|
30
|
50 000
|
60
|
JEDELLESTIRIWSHI SORAW HÁM TAPSÍRMALAR
Shiyshe buyımlar bazarında shaynek usınısı joqarıdaǵı kestede be- rilgen. Bul kesteden paydalanıp, shiyshe buyımlardıń usınıs sızıǵın sızıń.
Arzan shiyshe shiyki zatı respublikamızda óndiriletuǵın boldı. Bul jaǵday shiyshe buyımlar bazarında qanday ózgeriske alıp keledi? Endi shaynek kóp islep shıǵarıla ma yaki az islep shıǵarıla ma? Shaynektiń usınıs sızıǵı qalay ózgeredi? Bul ózgeristi grafik arqalı kórsetiń.
Bazarǵa kóp muǵdarda Qıtayda islengen shiyshe buyımlar alıp kelindi hám kóplegen satıwshılar olardı sata basladı. Bul jaǵday shiyshe buyımlar bazarında qanday ózgeriske alıp keledi?
Tovar usınısı tómendegi tovar nırqına baylanıslı bolmaǵan faktorlar tiykarında da ózgeriwi múmkin:
Resurslar nırqınıń ózgeriwi. Eger resurslar nırqı artsa, tovardı óndiriw- shilerdiń qárejetleri artadı. Dáslep olar belgili bir muǵdardaǵı qarjıların qárejet etip, belgili bir muǵdardaǵı tovar islep shıǵarıp atırǵan bolsa, endi
bul qarjıǵa burınǵıdan az muǵdardaǵı tovar islep shıǵara aladı. Solay yetip, bazarda tovar usınısı kemeyedi.
Óndiris texnologiyalarınıń ózgerisi. Texnologiyanıń ózgerisi, ádette, tovardı óndiriw ushın sarplanatuǵın qárejetlerdi kemeytedi, ónimdarlıqtı bolsa arttıradı. Usı sebepten tovar usınısı artadı.
Mámleket tárepinen óndiriwshilerge salınatuǵın salıqlar hám jeńillik- lerdiń ózgertiliwi. Salıqlar kóbeyse, tovar ushın sarplanatuǵın qárejetler artadı. Sol sebepten, tovar usınısı kemeyedi hám kerisinshe.
Do'stlaringiz bilan baham: |
