7-mavzu. Estetika nazariyasi Reja

 
«Ommaviy madaniyat»ning yoshlarning estetik didiga ta`siri . 
XX asrning o`ziga 
xos xususyaitlaridan biri asosan ommaviy kommunikatsiya vositalari orqali 
rivojlanayotgan ommaviy madaniyatning keӊ tarqalishidir. Ommaviy kommunikatsiya 
vositalarida uchta komponentni ajratamiz: 
 
1) ommaviy axborot vositalari (gazetalar, jurnallar, radio, televidenie, internet-bloglar 
va h.k.) – axborotni ko`paytiradi, auditoriyaga muntazam ta`sir o`tkazadi va kishilarnng 
muayyan guruhiga yo`naltirilgan;
2) ommaviy ta`sir vositalari (reklama, moda, kino, ommaviy adabiyot) auditoriyaga 
muntazam ta`sir o`tkaza bermaydi va mo``tadil iste`molchiga yo`naltirilgan;
3) kommunikatsiyaning texnik vositalari (Internet, telefon) – odamning odam bilan 
bevosita muloqat qilish imkoniyatini aniqlaydi va shaxsiy xarakterdagi axborotni 
yetkazib brishga xizmat qiladi.
Ommaviy xabar vositalari va ommaviy madaniyat o`zaro bog`liq deb xulosa qilishimiz 
mumkin. 
Mahsulotlari 
standartlastirilgalda 
va 
aholining 
keng 
qatlamlariga 
tarqatilganida madaniyat «ommaviy» tus olib boshlaydi.

---

Ommaviy madaniyat (angl. «massculture») – «ommaviy jamiyatda» keng ommaviy 
iste`molga mo`ljallangan qadriyatlarni ishlab chiqishning xususiyatlarini ifodalash 
uchun qo`llaniladigan tushuncha. Ommaviy madaniyat XX asr madaniyatining har xil, 
ilmiy-texnik revolyutsiya va ommaviy xabar kommunikatsiyalarining muntazam 
yangilanib borishi tufayli tarqalgan, hodisalarni qamrab oladы. Ommaviy madaniyat 
mahsulotlarini ishlab chiqish, tarqatish va iste`mol qilish industrial-tijoriy xarakterga 
ega. Mazmun nuqtai nazaridan ommaviy madaniyat diapazoni o`ta keng, primitiv 
kitchdan (ilk komiks, melodrama, estrada shlyageri, «sovun opera») boshlab to 
murakkab, boy mazmunga ega shakllargacha (rok-musiqaning ba`zi turlari, 
«intellektual» detektiv, pop-art).
Ommaviy madaniyat qanday paydo boldы? Ommaviy madaniyattыӊ paydo bo`lishini 
va shakllanishini ikki davrga bo`lish mumkin:
– ommaviy madaniyatning passiv tarqalishi (eng qadim davrdan – XIX-XX asrlar, 
ya`ni texnikaning rivojlanish davri);
– ommaviy madaniyatning faol tarqalishi (XIX-XX asrlar – hozirgacha). ammo 
faollikning ushbu davri salbiy maqsadlarni (odob-axloqsiz xususiyatlarni) ko`zlab, 
ommaviy madaniyatning to`la shaklining yo`qolib ketishiga olib keldi va uni salbiy 
sifatlar niqobiga esha «ommaviy madaniyat»ga aylantirdi.
Ommaviy madaniyattыӊ ijtimoiy funktsiyalari E.Orlovaningn itadqiqotlarida 
yoritilgan, unga ko`ra ommaviy madaniyat quyidagi funktsiyalarni bajaradi:
- informatsion funktsiya - «ommaviy auditoriyaga oqimdagi sotsiomadaniy voqealar 
to`g`risidagi ma`lumotlarnin yetkazib berish bilan bog`liq; 
- ma`rifiy funktsiya - «ommaviy auditoriyani o`tmishning va bugingi kunning ijtimoiy 
ahamiyatga molik qadriyatlariga jalb qiluvchi, talab va taklif sohasida mo`ljal olishni, 
siyosiy mo`ljal olishni osonlashtiruvchi axborotni yetkazib berish imkoniyatining 
mavjudligi; 
- regulyativ funktsiya - me`yoriy axborotni keng yetkazib berish hisobidan amalga 
oshiriladi. Gap nafaqat huquqiy hujjatlarga taalluqli muntazam xabarlar va izohlar 
to`g`risida. Bu yerda umume`tirof etilgan axloqiy mulohazalar va baholar ham, ijtimoiy 
fikrni so`rovlar natijalari ham keng yoritiladi, shuningdek muayyan mavzular 
shakllantiriladi va umumijtimoiy ahamiyat beriladi; 
- ijtimoiy-manipulyativ funktsiya - kommunikatorning intilishi bilan bog`liq - uning 
kim bo`lishidan qat`iy nazar – auditoriyani, asosan yoshlarni, muayyan narsaga 
ishontirish, uni muayyan xatti-harakatlarni ishlashga undash:
- rekreatsion funktsiya - yosh avlodning diqqatini kundalik muammolardan o`yin, 
fantaziya, bayramlar dunyosiga ko`chirish bilan bog`liq. 
Ommaviy madaniyatning asosiy xususiyatlari insoniy munosabatlarni aks ettirishning 
primitivligi, ijtimoiy maksimalizm, omad kul`ti, ko`ngilocharlik va sertakalluflik. 
Ommaviy madaniyat shakllantiradigan ommaviy ong ko`rinishlari bo`yicha juda xilma-
xil. Uning asosiy belgilari – konservativlik, inertlik, cheklanganlik. U o`ziga xos 
ifodalash vositalariga ega. Ommaviy madaniyat realistik obrazlarga emas, balki al 
sun`iy yaratilgan obrazlar va stereotiplargaasoslanadi. 
«Ommaviy madaniyat» kishilarning o`tkinchi ehtiyojlarini qoniqtiradi, har qanday 
yangi voqeaga reaktsiya qiladi, uni aks ettiradi. SHuning uchun ommaviy madaniyat 
namunalari o`z dolzarbligini tezda yo`qotadi, modadan chiqib qoladi. Hozirgi kunda 
«ommaviy madaniyat» yoshlaring aqliga salbiy ta`sir o`tkazmoqda. SHuning bilan birga 
u milliy rivojlanishga ham zarar yetkazishi mumkin. U odamni ildizlaridan uzib 
qo`yishi mumkin. «Ommaviy madaniyatning» oqibatlarining real tahdidlari 
quyidagilardan iborat:
- shaxsning madaniy aqlining noto`g`ri shakllantirilishi,
- milliy madaniyatning yemirilishi; 
- umuminsoniy madaniy qadriyatlarni shubha ostiga qo`yish;
- milliy ma`naviyatdan yiroqlashish;
- birinchi o`ringa foydaning chiqishi;

---

- ma`naviy aql va insoniy ma`naviyat ikkinchi planda;
- eski va yangi avlodga bepisandlik;
- hayotning asosiga yengil turmushni qo`yadigan shaxslarning shakllanishi
Rus olimasi V. G. Fedotovaning fikricha, ommaviy madaniyat ildizsiz individlarni 
shakllantiradi. U shunday fikrga keladi: «OAV yordamida «ildizsiz» individlar ommasi 
paydo bo`ladi va natijada jamiyat anomiya (an`analar va tartibni yo`qotish) holatiga 
keladi. Agar jamiyatda tartib yo`qolsa, unda qadriyatlar va odob-axloq yo`qoladы. 
Demak, agar odob-axloq yo`qolsa, unda jamiyatda ma`navy qashshoq kishilar ommasi 
paydo bo`ladi. Bu esa «ommaviy madaniyat»ning asosiy maqsadi. shuning uchun 
hozirgi kunda yoshlarimizning ma`naviy immunitetini ko`tarishga, ma`naviy tahdidga 
qarshi kurashishga qodir bo`lgan milliy-ma`naviy markazlar faoliyatini yanada 
jonlantirishimiz, milliy-ma`naviy qadriyatlarimizni mustahkamlashimiz kerak.