6. kiyimdagi dekor va tanlanadigan materiallar

34- rasm. Qizlar gavdasining tuzilishidagi o’zaro mutanosib nisbatlar (a); qizlarning har xil yosh guruhlariga oid kiyimlarning konstruktiv shakli (b).
Kiyimning shakli har xil bo’linishlarga ega bo’lishi mumkin, buni odam tanasi shakliga, material strukturasiga va tikuv buyumining texnologiyasiga, kiyimning vazifasiga va unga qo’yiladigaн talablarga bog’liqligi bilan tushuntirish mumkin.
Proportsiya - ikki nisbatning tengligi. Ikki solishtirma miqdorning ijobiy taassuroti ularni birqbirnga mosligini bildiradi. Solishtirma miqdorlarning birqbiriga qonuniy mosligini ta`minlaydigan nisbatlar bor. Ular oddiy va irratsional turlarga bo’linadi. Oddiy nisbatlar - bu butun sonlarning nisbati. Irratsional nisbatlar - bu kasr sonlar nisbati. Ular geometrik tuzilma yordamida topiladi va nisbatlar tuziladi. Detallar razmerlarini, kiyim qismlarining anik nisbatlarini va uning obrazli echimini aniqlashda asosan sonlar nisbatida asoslangan.
Konstruktiv poyaslarning gorizontal sathi odam figurasining proportsiyasi bilan uzviy bog’langan. Bolalar figurasiga kelganda, bolalar bir tekis rivojlanmaydi. Ularning qo’l, oyoq va bosh o’zunliklarining nisbati yoshining xususiyatlarini aniqlaydi. Bolalar yoshi bo’yicha beshta guruhga bo’linadi. har biр yosh guruhiga mansub bo’lgan kiyim mutanosibligi va hajmi bo’yicha o’z xossasiga ega. o’smirlar kostyumiga kelganda, uning mutanosiblik echimi va kompozitsion tuzilishi asosan kattalar kostyumiga o’xshash. o’smirning shakllangan figurasi kiyimda har xil (lekin uning yoshiga monand) konstruktiв chiziqlar va murakkablashgan bichimlar qo’llashga ruxsat beradi.
Proportsiya - bu kiyim qismlarining o’lchamlariga binoan; birqbiriga va odam gavdasiga taqqoslangan nisbatlari. Kiyimning bo’yi, eni ko’krak qismi bilan yubkasining, englarining, yoqasining, bosh kiyimining, detallarining hajmi, uzunligi, kiyim kiyilgan qadqqomatni ko’rib idrok etishga, uning o’lchamlari monandligini fikran baholashga ta`sir ko’rsatadi. Inson gavdasining tabiiy mutanosibligiga yaqin bo’lgan nisbatlar eng chiroyli, mukammal, "to’g’ri" ko’rinadi.
Ma`lumki, boshning uzunligi kishi bo’yining uzunligiga 8 martacha joylashadi, bel chizig’i esa tanani taxminan 3:5 nisbatda ikkiga bo’ladi. Turli yo’llar bilan tabiatdagi, san`atdagi monandlikni izlagan qadimgi rassomlar, arxitektorlar, olimlarning tadqiqotlarida, chizmalarida, hisoblashlarida "oltin kesim" tushunchasini uchratamiz; bu tushuncha matematik yo’lda 3:5, 5:8, 8:13, 13:21 va hokazo sonlar nisbati tarzida ifoda etiladi. Bunda kichik qism katta qismga xuddi katta qitsn butun qismga nisbati kabi bo’ladi. "Oltin kesim" mutanosibliklari eng yaxshi arxitektura asarlarida takrorlanadi, jonli tabiatda ko’p marta uchraydi - ya`ni qonuniy, doimiy hisoblanadi.
Odam figurasi orasida ham mana shu proportsiyalar takrorlangani eng proportsional hisoblanadi. Kostyumda tabiiy proportsiyalarni ham, ataylab buzilgan proportsiyalarni ham ishlatish mumkin. Bu erda turli variantlarni batafsil ko’rib chiqishning iloji yo’q, chunki buning uchun kompozitsiya qonunlarini jiddiy o’rganish kerak.